Over afbreekplaatsen binnen woorden

Wanneer we schrijven, breken we af volgens regels die we niet intuïtief aanvoelen. Die uitroep van zo-even (Van Dale: zoëven) wordt dan: ex-tra ver-se aard-ap-pe-len.

Het afbreken van woorden is hoe langer hoe meer een taak voor de computer, en die doet dat nog altijd niet correct. Daarom gaat, als een woord verkeerd wordt afgebroken, niemand meer steigeren - sommige abonnees, op gesoigneerd schriftelijk taalgebruik gesteld, en een enkele eindredactionele ruiter uitgezonderd. Maar het staat niet netjes en verkeerde afbrekingen als spons-oren,

fiet-spaden, bommel-ding en beste-dingen werken op de lachspieren. We vatten daarom wat vuistregels samen.

1. onder-deel er-op over-schatten eenden-eiland meest-al voort-aan

breek samenstellingen (combinaties van woorden die ook los in een zin gebruikt kunnen worden) af tussen de delen. Een verbindingsletter gaat mee met het eerste deel:

padde-stoel; handels-ingenieur

2. boom-pje her-denking on-gewoon ver-on-acht-zamen lang-ste fiets-ster

laat in afleidingen het grondwoord intact. Afleidingen zijn combinaties van woorden met elementen die niet los gebruikt kunnen worden, zoals de voorvoegsels her- in herdenken en on-in ongewoon, en de achtervoegsels -pje in boompje en -ster in fietsster.

3. maar hier gelden ook andere regels:

zoe-ken bees-ten ge-lig zon-daar

begint een achtervoegsel met een klinker, laat dan één medeklinker meegaan naar de volgende regel

vergeet-achtig gulzig-aard

deze uitzondering geldt niet voor de achtervoegsels -achtig en -aard

maar in bas-taard

do-laard grijn-zaard vein-zaard en Span-jaard

geldt de uitzondering wel

afkom-stig oog-sten gebar-sten

als een grondwoord eindigt op een medeklinker plus -st, en het achtervoegsel begint met een klinker, dan gaat die -st integraal mee naar de volgende lettergreep

4. Je mag ook afbreken binnen een grondwoord. Maar:

niet: *a-linea of *aline-a wel: ali-nea niet: *mensa-pen *flapo-ren *vleeso-verschot.

Waar je ook afbreekt, splits nooit één klinkerteken af van de rest van het woord, ook niet van het grondwoord waartoe het behoort. De au of andere klinkers die met twee letters geschreven worden, kun je wel afsplitsen:

au-tobus Eu-ro-pa-cup-fi-na-le

zo-mer indu-strie bela-chelijk

zorg ervoor dat zo veel mogelijk medeklinkers meegaan naar de volgende regel

'zo veel mogelijk' wil zeggen: combinaties van letters die ook aan het begin van een woord kunnen voorkomen. Dus niet:

*verva-ngen *pla-nten

(ng en nt kennen we niet als begin van een Nederlands woord)

wel: naas-te niet *naa-ste

er mag geen 'onwelgevormd' spellingsbeeld ontstaan bij de afbreking: de eerste alinea moet de vorm hebben van een Nederlandse lettergreep (bijvoorbeeld geen open lettergreep met dubbel gespelde klinker)

wel: dek-sel, niet: *de-ksel

je mag al afbrekend geen gesloten lettergreep openbreken, want dan zou een andere uitspraak gesuggereerd worden

wel: ka-binet niet: *kab-inet

geen gesloten lettergreep maken, want dan had de klinker verdubbeld moeten worden

wel: lui-er individu-eel niet: *koo-itjes, *ga-an:

je mag tussen twee klinkers afbreken, maar niet midden in een lange klank of tweeklank

wel: pa-norama niet: *pan-orama wel: re-digeren niet: *red-igeren:

Latijnse of Griekse samenstellingen en afleidingen hoeven niet gesplitst te worden in grondwoorden en voor- of achtervoegsels. Indien klassieke voorvoegsels of achtervoegsels ook in onze taal gangbaar zijn, worden ze wel gebruikt als afbreekplaats: in bio-sfeer herken velen meteen het woorddeel bio, in bios-coop is dat vermoedelijk minder het geval. Omdat deze regel geen duidelijk criterium bevat, grijpe wie zekerheid begeert naar het boekje.

wel: ex-tremisme niet: *tax-i of *ta-xi

breek niet af voor of na een x die tussen twee klinkers staat. Taxi kun je dus niet afbreken.

wel: loy-aal niet: *lo-yaal

een y tussen klinkers blijft bij het eerste woorddeel

voorts gelden nog de volgende afspraken:

mees-ter, niet: *mee-ster wel: wes-pen, niet: *wesp-en

de combinaties st en sp worden afgebroken na de s

wel: li-chaam niet: *lic-haam de combinatie ch wordt niet gesplitst

5. bij woordafbreking vervalt het deelteken:

geïnteresseerd wordt ge-interesseerd

6. bij woordafbreking vervalt ook de bijzondere vorm van verkleinwoorden:

baby'tje: baby-tje slaatje: sla-tje cafeetje: café-tje dineetje: diner-tje parapluutje: paraplu-tje souveniertje: souvenir-tje