Column
Out-of-the-box? Luister naar klassieke muziek!
Het onvolprezen zondagochtendprogramma Vroege Vogels is, bij mijn weten, het enige op de algemene radiozenders dat gesproken items afwisselt met stukjes klassieke muziek. Ooit heeft ook de VPRO-radio dat een tijdje gedaan, maar dat ligt ver in het verleden. Wie nu op de publieke Nederlandse radio iets anders wil horen dan popmuziek en aanverwanten, is aangewezen op Radio 4.
Radiomakers zullen zeggen dat dat nu eenmaal is wat het publiek wil Daar kunnen ze best gelijk in hebben. Maar is die afkeer de oorzaak of juist het gevolg van het klassieke muziekghetto? In mijn lessen laat ik nogal eens een stukje opera of een symfonie-fragment horen. Ook dat is ongetwijfeld niet naar de zin van iedere student. Maar meestal komt er na afloop wel een langs om nader te informeren naar die vreemde klanken die hij niet kende maar waardoor hij wel werd geraakt.
Onbekend maakt onbemind - en ik vrees dat dat proces zich met muziek van vóór het poptijdperk in snel tempo aan het voltooien is. Het resultaat is een vicieuze cirkel van onwennigheid en vooroordeel, met een almaar nauwere blik tot gevolg: 'Ik houd niet van klassieke muziek'.
De Duitse tak van het cd-label RCA heeft daar een antwoord op gevonden. 'Ich mag keine Klassiek, aber das gefällt mir!' heet een platenreeks die inmiddels in een box van 16 cd's verzameld is. Je vindt er stukjes uit Vivaldi's Vier Jaargetijden, Mozarts Zauberflöte, de Jazz-suite van Sjostakovitsj, Gershwins Rhapsody in Blue en nog heel veel meer op terug. Klassieke melodieën resoneren vaker bij mensen dan ze zich zelf realiseren.
Zo erg is het dus niet gesteld met de klassieke muziek, die door overheden soms vooral lijkt te worden gebruikt om hangjongeren te verjagen van hun favoriete plekken. Dat lijkt meestal heel aardig te lukken en radiomakers zullen daarin al snel hun gelijk bevestigd menen: 'Zie je wel dat mensen voor klassiek op de loop gaan?'. Dan helpt alleen een tegenvraag: 'Zijn hangjongeren jullie idee van publiek?'
Ingeblikte muziek
Dat je daarover ook anders kunt denken bewezen Sanne van Buuren en Talitha Verheij. Een maandje geleden ontvouwden ze in deze krant hun plannen voor een café met alleen klassieke muziek. Het lijkt me een voortreffelijk idee - al was het maar omdat je daarbij ook nog een gewoon gesprek kunt voeren zonder door al te veel decibellen te worden gehinderd. Ook in klassieke concerten zou het wel wat minder kunnen met de verplichte stilte bij het publiek, vinden sommigen. Dat lijkt me dan weer níet zo'n goede gedachte. Live muziek is iets anders dan ingeblikte, die zich van haar omgeving niks aantrekt.
Radiomakers kunnen daar troost uit putten. Als hun luisteraars géén zin hebben in Bach of Vivaldi, praten ze er gewoon doorheen. Na een paar minuten is het stukje weer voorbij, en intussen zijn er misschien een paar oren aan de voor hen tot dan toe onbekende strijkstok blijven hangen. Zelfs met het ontoegankelijke gregoriaans bleek dat soms zo te gaan. Toen de monniken van het Oostenrijkse Stift Heiligenkreuz een paar jaar geleden tot de 'gewone' radiozenders doordrongen, verkocht hun cd plots honderdduizenden exemplaren. De benedictijnen van het Spaanse Santo Domingo de los Silos hadden zo'n tien jaar eerder al iets dergelijks gefikst.
Vernieuwend
Terwijl de popmuziek volgens mensen die het beter weten dan ik al net zo'n repeterende breuk is geworden als Hollywood met zijn eindeloze remakes, lijkt de 'tijdloze' klassieke muziek vernieuwender dan ooit. "Het is paradoxaal dat we de barokmuziek uitvoeren in een strakke Mondriaanstijl; dat is juist anti-Barok", zei Xamier Vandamme, directeur van het Festival Oude Muziek, deze week in Trouw. "De emotie en de retoriek erachter is vaak ver te zoeken; die willen wij terugbrengen."
Een beetje paradoxaal is dat wel. De stijl waar hij zich tegen afzet - die van Gustav Leonhardt, Harnoncourt en misschien Frans Brüggen, denk ik - wist in de jaren zestig Bach en consorten juist te bevrijden uit hun imago van sombere, 'zware' muziek, goed voor één Goede Week in het jaar. Plots mocht Bach bijna swingend klinken; en hij werd het ècht bij de Swingle Singers en op lp's als 'Switched-On Bach', met de toen nog nieuwe MOOG-syntheziser in de hoofdrol. Niet ieders smaak misschien, maar wel een mega-succes.
Als muziek floreert bij out-of-the box denken, dan lijkt dat inmiddels steeds beter te lukken naarmate die muziek zelf ouder is. Een paar jaar geleden voegde het wereldberoemde Hilliard Ensemble een saxofoon toe aan zijn repertoire van renaissance-muziek. Het resultaat was even prachtig als intrigerend. Maar op Radio 1 heb ik het tot nu toe gemist.
