Ouderen vaak smeermiddel bij reorganisaties

AMSTERDAM - De werkloosheid is inmiddels opgelopen tot boven de 400000 en het einde van die groei is voorlopig nog niet in zicht. Want het Nederlands bedrijfsleven saneert op volle toeren. En hoewel bonden en werkgevers bij iedere sanering aankondigen dat het lot van de werkloosheid zowel jong als oud zal treffen, leert de praktijk iets heel anders: vooral ouderen vliegen eruit. Of, zoals J. Hoogendoorn, universitair hoofddocent personeelsmanagemant aan de Erasmus-universiteit dat verwoordt: ,,De gemiddelde leeftijd van de Nederlandse werknemer is begin veertig, maar bij ontslag is dat opeens eind veertig.''

Want, zo weet iedere personeelsmanager, bij reorganisaties zijn ouderen een smeermiddel. Met de zegen van de bonden worden ouderen, vrij goedkoop, met een vertrekregeling 'weggesaneerd': een bedrijfsuitkering bovenop de WW, plus vervolguitkering tot hun pensioen. Een formule die ook grote bedrijven als Stork, Akzo Nobel en KLM hanteren. En dat wil het kabinet aanpakken, door de vervolguitkering te schrappen: de WW mag geen aantrekkelijke afvloeiingsregeling meer zijn.

Wie ontslagen wordt, krijgt nu nog eerst maximaal vijf jaar WW (70 procent van het laatste loon). De geschrapte vervolguitkering (70 procent van het minimumloon) duurde maximaal 2 jaar. Werknemers boven de 57,5 jaar kregen zelfs maximaal 3,5 jaar een vervolguitkering.

Het kabinet wil werklozen prikkelen om weer te gaan werken. Bij afvloeiingsregelingen wordt doorgaans 'gebouwd' op de WW; de werkgever vult de uitkering aan tot een in het sociaal plan afgesproken niveau. Mensen die op het moment van ontslag jonger dan 50 jaar zijn, vallen na de WW nu onmiddellijk in de bijstand. Wie in de bijstand zit mag geen vermogen hebben. Eerst het huis opeten dus.

Werknemers die boven de 50 zijn als ze afvloeien komen na de WW in de speciale regeling voor ouderen: de IOAW. Deze is van gelijke hoogte als de bijstand, maar kent geen vermogenstoets. Het eigen huis mag behouden blijven. Wel kent de IOAW (net als de bijstand) een partnertoets: als de partner redelijk verdient, dan vervalt de IOAW-uitkering. De afgelopen week plotsklaps aangekondigde WW-ingreep haalt dus een streep door veel vertrekregelingen die bonden en werkgevers hebben afgesproken. Hoeveel ouderen gedupeerd worden, is onduidelijk. De FNV houdt het op 'enkele duizenden' mensen die, door het kabinetsbeleid, in de problemen komen.

Dat de vakbonden bij de werkgevers nu compensatie eisen van de werkgevers, is niet nieuw. Eerder al werd aan de cao-onderhandelingstafel de ingreep in de WAO gerepareerd.

Of dit keer het nu ontstane WW-gat net zo succesvol kan worden gedicht, betwijfelt Hoogendoorn. ,,Als een bedrijf zich een goede afvloeiingsregeling kan permiteren, dan is er natuurlijk weinig op reparatie tegen. Maar bedrijven die nu in de problemen zitten en moeten saneren, zijn meestal niet de kapitaalkrachtigste.''

Minister De Geus van sociale zaken vindt in ieder geval dat werkgevers en werknemers zelf maar moeten beslissen of ze de verlengde WW-uitkering willen repareren. Wat hem betreft past de WW-ingreep in het kabinetsbeleid om, met het oog op de vergrijzing, ouderen langer aan het werk. En datzelfde geldt voor andere maatregelen die het kabinet heeft aangekondigd, zoals de sollicitatieplicht voor werklozen van 57,5 jaar en ouder, en het streven om de gouden handdruk aan banden te leggen. Ook wil het kabinet werkgevers laten meebetalen aan de WW als zij ouderen ontslaan.

Maar Hoogendoorn plaatst vraagtekens bij dit 'ouderenbeleid'. Een arbeidsmarkt in recessie heeft immers geen boodschap aan oudere werknemers. Hoogendoorn: ,,Personeelfunctionarissen discrimineren op leeftijd, dat weet iedereen. En zolang het kabinet die leeftijdsdiscriminatie niet serieus aanpakt, zal dat niet veranderen.''

En ook Henk van der Kolk, voorzitter van FNV Bondgenoten, heeft zijn bedenkingen. Natuurlijk, nu de vervolguitkering verdwijnt, zal hij zich extra inzetten voor keiharde afspraken. Om ontslagen werknemers alsnog aan werk te helpen. ,,Maar dan moet er wel werk zijn. Bedrijven willen momenteel juist mensen kwijt en ze willen vooral af van hun dure, oudere arbeidskrachten.''