Ouderen missen romantiek en seks, dat leidt tot fikse klachten

“Het zijn vaak veiligheidsmaatregelen die op gespannen voet staan met de privéruimte die mensen nodig hebben om hun seksualiteit vorm te geven. Denk daarbij aan deuren die overdag open staan, bewegingssensoren of een zorgmedewerker met een sleutel van iedere kamer in haar zak”, zegt Lisette Kuyper, een van de onderzoekers.

Aan het onderzoek, uitgevoerd tussen april 2015 en april 2016, deden 958 steekproefsgewijs gekozen 55-plussers mee. Vrouwen (72 procent) zijn vaker ondervraagd dan mannen (28 procent). De geïnterviewde ouderen komen uit 250 verschillende zorginstellingen.

Problemen

Wie aangeeft seks en romantiek te missen, kampt vaak met fikse klachten. Zij blijken minder gelukkig, eenzamer, hebben meer psychische problemen en minder eetlust. Vooral mannen hebben hier last van. Zo valt te lezen in het rapport.

“Over intimiteit en seksualiteit bij ouderen wordt vaak lacherig gedaan. Eerdere onderzoeken gingen over het perspectief van de zorgverlener of de behoefte van ouderen die nog op zichzelf wonen”, zegt Kuyper. “Dat iemand niet kan traplopen of hulp nodig heeft bij het wassen neemt niet weg dat er behoefte is aan lichamelijk contact.”

Een onderscheid tussen verpleeg- en verzorghuizen is in het rapport niet gemaakt. “Naar die verschillen hebben we simpelweg niet gekeken. Het moet aantonen dat seksualiteit niet verdwijnt als iemand een bepaalde leeftijd bereikt. Het is een eerste inzicht in de doelgroep”, zegt Kuyper.

Het SCP heeft de ouderen ook gevraagd of ze vinden dat ze zichzelf kunnen zijn. Van de ondervraagde homoseksuele, lesbische en biseksuele bewoners heeft 70 procent het idee daar open over te kunnen zijn. Van alle ondervraagden voelde 90 procent zich in hun levensovertuiging gerespecteerd.

Ouderen willen ook seks, maar hoe gaan verpleeghuizen daarmee om?

Een oude man wordt iedere dag gewassen door het verplegend personeel. Tijdens zijn wasbeurt raakt hij vaak opgewonden. Door zijn katheter kan hij zijn seksuele behoeften niet zelf bevredigen. Vijf dagen lukt het hem zich in te houden. Op de zesde maakt hij een seksueel getinte opmerking. Het personeel weet niet wat ze ermee moeten.

Deze casus werd voorgelegd aan seksuoloog Ingrid van Kempen (47) die scholing geeft over seks en intimiteit in verzorgings- en verpleeg­huizen. Het verplegend personeel zag er de eerste tekenen van dementie in waardoor de man minder rem zou hebben op zijn driften. “Een foute analyse”, zegt Van Kempen. “Hij heeft behoefte aan intimiteit en raakt daardoor gefrustreerd.”

We vinden het normaal om mensen die in een verpleeghuis komen wonen van alles te vragen, constateert zij. “Van lievelingseten tot ontlastingpatroon. Maar naar de behoefte aan seks of intimiteit wordt niet gevraagd. Zelf zijn ouderen niet gewend er over te praten en schamen ze zich vaak. Terwijl porno kijken of iemand op een kamer uitnodigen eigenlijk heel normaal is.”

Bespreekbaar maken

Toch lijkt de extra aandacht voor het onderwerp zich uit te betalen, ziet Jacqueline Joppe van ActiZ, branchevereniging voor zorgondernemers. “Er zijn sinds een aantal jaar veel initiatieven om het onderwerp bespreekbaar te maken. Zo is er de sekskoffer met vragen en informatie die opening moeten bieden voor een gesprek over seks.”

Door het hele land worden symposia en cursussen gegeven. Daarin wordt besproken wat verpleegkundigen moeten doen als twee dementerenden het bed willen delen of als een bewoner aangeeft dat zijn of haar luier aanvoelt als een kuisheidsgordel.

Joppe van ActiZ was aanwezig bij zo’n cursus. “Vaak merk je dat zorgpersoneel in zo’n gesprek wordt geconfronteerd met hun eigen normen en waarden. Seks wordt toch meestal gekoppeld aan jong en mooi zijn”, merkte zij. De behoeftes van ouderen verdwijnen niet maar veranderen wel, weet Karlijn de Blécourt van Rutgers, kenniscentrum voor seksualiteit. “Ze zoeken eerder naar genegenheid dan een orgasme.”

Oplossingen

Of ouderen door de aandacht voor het onderwerp echt zorgelozer intiem zijn dan vroeger, weet De Blécourt niet. “Het veld is wel in beweging. Er wordt gekeken naar oplossingen, zoals betere toegang tot porno en stimulerende middelen of de mogelijkheid om een tweepersoonsbed te reserveren.”

Ook Joppe is hoopvol. Zestien jaar geleden studeerde ze af als verpleegkundige. “Mij is toen nooit verteld dat ouderen ook aan seks denken”, zegt ze. Dat is nu wel anders. Verpleegkundigen weten beter wat ze moeten doen als een bewoner seksuele behoeften uit. “Zij vinden het een normaal thema, het hoort bij de kwaliteit van leven.”

Toch: zo vrij vrijen als thuis, is in het verpleeghuis een utopie. Muren zijn niet altijd geluidsdicht, mensen hebben eenpersoonsbedden, slikken medicatie die erectiestoornissen of orgasmeproblemen veroorzaken of hebben geen slot op de deur.