Oranje's succes ook een beetje aan 'ons' te danken

Misschien enigszins voorbarig begint langzaam de discussie op gang te komen over wie of wat verantwoordelijk is voor het onverwachte succes van Oranje in Brazilië. Vooralsnog wordt daarbij vooral gekeken naar twee mannen: Louis van Gaal en Arjen Robben.

De eerste doet het met zijn verstand, zijn video's, zijn ervaring en zijn rationele, met alle systemen en scenario's rekening houdende voorbereidingen. De tweede laat zijn voeten en benen spreken, hij doet het met zijn gevoel en intuïtie. Hij drijft op een 'flow' en een energie en zelfvertrouwen die, laten we het maar ronduit zeggen, vooral het gevolg is van het feit dat hij met dank aan Van Gaal de ouderwetse pingelaar mag uithangen die mag doen wat hem invalt.

Maar succes heeft altijd meerdere vaders en in woord en gebaar wijzen ook deze twee leiders voortdurend op het collectief van staf en selectie die de basis van het succes is: 'We doen het met z'n allen'. Het is echter wel een bepaald soort collectief, dat verschilt van het Duitse, dat kan drijven op meer talent en routine, of het Braziliaanse, dat gedragen wordt door het publiek, door de 'Macondo'-magie en heel veel adrenaline.

De kenmerken van 'ons' collectief wortelen in veel diepere bodem dan die waarop Van Gaal traint en Robben voetbalt. Oranje heeft zich hervonden door aan te sluiten bij oeroude deugden zoals aanpassingsbereidheid, vooruitziendheid, verstandigheid en beleid.

Eeuwenoude dijken
Van Gaal mag dan een schoolmeester zijn die heel veel heeft doorgeleerd, maar uiteindelijk wil hij geen volgzame leerlingen maar individuen die hun verantwoordelijkheid nemen, die op basis van een doordachte en geduldige beheersing van systemen, tot creativiteit, het waarnemen van kansen, het gebruik maken van verrassingen komen.

Die systemen kunnen we vergelijken met de vestingen en de dijken uit de 17de eeuw waarbinnen en waarachter Nederland tot bloei kwam, waarmee dit lage land, ruimte schiep en ermee leerde woekeren. Het is een collectief dat voortkomt uit het Nederlandse talent voor organisatie, beleid en samenwerking - tussen jong en oud, tussen meesters en leerlingen, tussen leiders, kunstenaars en waterdragers. Voeg daarbij de mentale, bijna spirituele slag die Nederland als underdog en als relatief ongelouterde ploeg heeft weten te maken en de cirkel is rond.

Vooraf aan het toernooi heette het dat Nederland reactievoetbal speelde dat uit nood geboren was. Maar reactievoetbal is niet uniek voor Nederland. Chelsea tegen Barcelona en Real Madrid tegen Bayern München deden hetzelfde en met veel meer voetballende mogelijkheden. Het reactievoetbal van Nederland is niet zomaar uit nood geboren, maar ten lange leste uit watersnood, uit een nood aan vastigheid tegen het water, een nood waarvan de Nederlanders een hele set van deugden hebben gemaakt die we hier zien toegepast in onze eigen uitvoering van het meest bekende spelletje ter wereld.

Vader van succes
Om die reden mogen ook wij, voetbalkenners en zelfs de mensen die alleen met Kerstmis naar de kerk gaan, zich een beetje vader van het succes voelen. Voetbalhaters onder mijn collega-ethici, ergeren zich aan de nationalistische hysterie rond met name nationale elftallen.

Zij pleiten zelfs voor afschaffing van internationaal voetbal, dat in hun ogen een moreel kwalijke activiteit is, die naties tegen elkaar opzet en individuen een mythisch, onjuist, en generaliserend zelfbeeld voorspiegelt. Voetbalminnaars zoals ik moeten zich in bochten wringen om hun passie en partijdigheid met argumenten te verdedigen.

Maar wie Van Gaal voor zijn klas ziet staan, en trots ziet wezen dat zijn jongens verantwoordelijkheid nemen, wie Oranje ziet denken, geduld ziet oefenen, zijn kansen ziet pakken op een solide basis, tegen een drooggelegde en uitgeputte tegenstander, kan verdedigen dat het succes wortelt in een lange Nederlandse traditie van vechten tegen een sterkere kracht, op basis van een wilskracht en een gezamenlijkheid die misschien wel, althans volgens Kuyt, geleid wordt door een hogere macht.

Van Gaal en Robben zijn de reuzen van het succes. Maar ze staan op de schouders van minstens 4 miljoen nog levende dwergen, en in een lange en herkenbare traditie.

Jan Vorstenbosch: docent toegepaste ethiek Universiteit Utrecht