Opvoeding / Worstelen met psychoses en met het ouderschap

Eens in de twee weken komt de driejarige Thomas een dagje bij hem op bezoek. En dat is heerlijk, zegt vader Henri (45), die vanwege zijn detentieverleden niet met zijn echte naam in de krant wil. Hij zou zijn zoontje alleen graag wat vaker willen zien: „Nu is het voor Thomas echt een dagje uit, hij is leuk en gezellig. Maar ik wil ook zijn dwarse kanten leren kennen.”

Henri is één van de honderdduizenden ouders met psychiatrische beperkingen: hij heeft zijn leven lang flink gedronken en lijdt nu aan een afhankelijkheidsstoornis. Zijn zoontje leeft in een pleeggezin, bij de dagelijkse opvoeding is Henri dus niet betrokken. Maar vader is en blijft hij wél, al is het dan op afstand.

Vaders en moeders – soms op afstand, soms fulltime bij hun kinderen betrokken – worstelen met hun rol als ouders, zo blijkt uit het onderzoeksrapport ’Steun voor ouders met psychiatrische beperkingen’, uitgevoerd door de Hanzehogeschool Groningen en de GGZ Groningen. En hulpverleners hebben daarvoor nog te weinig oog, zegt onderzoeker Peter van der Ende: „Ze kijken wel maar medicatie of naar een depressie. Maar soms weten ze niet eens dat hun cliënt ook kinderen heeft.”

Het leven van deze ouders is vaak heel complex: zij worstelen met hun depressies, verslaving of psychoses, ze hebben soms schulden en moeten flink knokken om hun dagelijks leven te ’managen’. Al die problemen bemoeilijken het contact met hun uit- of thuiswonende kinderen.

Dat ervaart bijvoorbeeld Willie, een alleenstaande moeder van drie kinderen. Zij lijdt sinds een jaar of tien aan psychoses, angstaanvallen en depressies, en maakt zich geregeld zorgen om haar twee dochters en haar zoon.

Want haar jongste dochter luistert niet goed, haar zoon rookt al sinds zijn twaalfde en steelt sigaretten uit de winkel en haar oudste dochter voelt zich al jaren down. Voor Willie, die door haar ziekte al zwaar belast is, is de opvoeding een zware taak waarbij ze wel wat steun zou kunnen gebruiken.

Maar die steun is nog niet vanzelfsprekend, al is ’vermaatschappelijking’ de trend in de hulpverlening. En al worden mensen met een psychiatrische aandoening dus steeds meer gestimuleerd om zelfstandig te wonen en verschillende sociale rollen – waaronder die van ouder – op zich te nemen.

„Ouderschap is bij ons pas de laatste jaren in beeld geraakt,” zegt Annemarie Zijlstra van de Regionale Instelling Begeleid Wonen Drenthe. Nu begeleiden zij en haar collega’s zo’n twintig gezinnen, tien daarvan in een beschermende woonomgeving. Maar deze aanpak is nog steeds tamelijk uniek in Nederland.

„Het onderwerp is wel hot,” weet Kristien Harmsen van het project ’Kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen’. „Maar het moet nog een manier van leven worden. Hulpverleners moeten nog leren dat je niet alleen een schizofrene man begeleidt, maar ook een schizofrene vader.”

Van der Ende en zijn collega Marrie Venderink ontwikkelden daarom een nieuwe methode om ouders met hun vader- of moederrol te helpen. Daarin staan vragen centraal als: wat vraagt de ouderrol van mij? Kan ik aan die eisen voldoen? Hoe organiseer ik het huishouden, leer ik grenzen stellen, stimuleer ik zijn ontwikkeling, praat ik met mijn kind over wat mij mankeert?

Henri – die nu nog zéér parttime vader is – hoopt zijn zoontje Thomas vaker te zien. Hij voelt zich in die wens gesteund door zijn hulpverleners en twijfelt niet aan zijn talent als vader: „Ik kan het wel, ik heb mijn verleden afgesloten en ik ben mooi opgedroogd.” Hoe hij zijn leven met Thomas praktisch zou moeten inrichten, dat weet hij nog niet. Maar dit weet Henri wel: „Ik ben heus geen leuke, vreemde meneer voor hem. Volgens mij denkt ie: er is maar één papa, en dat ben jij.”

Het verhaal van Willie is gebaseerd op een casus in ’Steun voor ouders met psychiatrische beperkingen’ door P.C. van der Ende en M.M. Venderink. Dit onderzoeksrapport wordt vandaag gepresenteerd op een congres in Amersfoort, zie www.ouderschap-psychiatrie.nl.