Op zoek naar la dolce vita deze zomer? Neem deze boeken mee in je koffer

Ronald de Rooy tipt De laatste zomer in de stad, de herontdekte debuutroman van Gianfranco Calligarich waarmee je je waant in het zwart-witte Rome van La dolce vita.

Het begin is een memorabele afscheidsscène. Een stille, door de oorlog getraumatiseerde vader staat met zijn enige zoon op het station van Milaan: ‘We keken zwijgend naar elkaar, zoals altijd, maar ik begreep dat we afscheid namen, en alles wat ik kon doen was bidden dat de trein zou vertrekken en een eind maken aan die hartverscheurende blik die ik nooit eerder van hem had gezien’. Zo verruilt eindtwintiger Leo Gazzarra het ‘naargeestige’ Milaan voor een jaar Rome, om zichzelf te zoeken, richting te geven aan zijn leven.

De laatste zomer in de stad is het bij kenners geliefde, maar amper opgemerkte debuut van Gianfranco Calligarich uit 1973. Recent werd de roman heruitgegeven en eindelijk omarmd door het grote publiek.

Leo’s existentiële verhaal speelt grotendeels in een Romeinse zomer van eind jaren zestig. Vooral augustus, ‘de zwarte maand’ met zijn ‘moorddadige zon’ blijft herkenbaar, maar verder voelt dit Rome vaak zo ongewoon, zo anders voor lezers van nu.

Het krijgt soms bijna apocalyptische trekken, door de aanhoudende regenbuien, of door de nachtelijke wandelingen die worden overstemd door een onheilspellende hemel, ‘zwart, duizelingwekkend hoog, doorkliefd door grote aanstormende wolken’.

Rome is als een wild beest dat zich koest houdt

Verre van clichématig zijn Calligarich’ typeringen van Rome zelf als ‘een geheimzinnig deel van jezelf, een wild beest dat zich koest houdt’. Maar: ‘Als je van Rome houdt, zal het zich aanbieden zoals jij dat wilt en hoef je je alleen maar over te geven aan de kabbelende golven van het heden om op een handbreedte van je legitieme geluk mee te dobberen’. Toch vindt Leo er weinig geluk. Hij heeft een onbeduidend tijdschriftbaantje, reist naar het strand van Ostia om wat te ­lezen, verovert meisjes zonder echte liefde te vinden, bezoekt kroegen en feestjes waar hij in de marge hangt bij allerlei geslaagde types, terugvallend op de ‘enige twee vaardigheden (...) waarmee ik volkomen vertrouwd was: zwijgen en me aan de situatie aanpassen’.

Hij drinkt te veel, heeft weinig plezier in zijn werk, terwijl de banen voor het oprapen liggen. Via een kennis wordt hij ‘journalist’ bij een sportkrant – in feite tikt hij andermans teksten over – en werkt hij een blauwe maandag bij de staatstelevisie. Hij denkt na over schrijven en werkt met een vriend aan een filmscenario. Lusteloosheid, loomheid en nostalgie kenmerken zijn leven.

En toch klonk die fraaie openingszin zo veelbelovend én onheilspellend: ‘Iemand doet alles om afzijdig te blijven en belandt vervolgens op een goede dag, zonder te weten hoe, in een geschiedenis die hem regelrecht naar het einde brengt’.

Dromend en doelloos slenteren

Die geschiedenis begint met de miraculeuze verschijning van Arianna: ‘Wat het meisje betreft, dat was wonderschoon. Ze zat op die bank als een trekvogel die een boot had gevonden om op neer te strijken, wachtend tot de storm was gaan liggen. Afwezig, bevreemd, een tikje nerveus.’ Schitterend zijn Calligarich’ beschrijvingen van haar fascinerende onverschilligheid, haar hypochondrische, neurotische persoonlijkheid, haar ‘schoonheid die pijn doet’. Haar betoverende glimlach ‘die de persoon voor wie hij bestemd was afzonderde en verhief tot hoogten die hij nooit had gedacht te kunnen veroveren’, is tegelijkertijd ‘als een mokerslag waaruit onomstotelijk één ding bleek. Dat jij haar voor geen meter interesseerde.’

Dit verhaal leest als een van de vele filmklassiekers waarvoor Rome het grandioze en decadente decor vormde. En Leo heeft zeker iets weg van beroemde filmpersonages die dromend en doelloos door Rome slenterden: Marcello (Marcello Mastroianni) uit Fellini’s La dolce vita (1960) of Jep (Toni Servillo) uit Sorrentino’s La grande bellezza (2013).

Heerlijk om je terug te wanen in een zwart-witte stad

De herontdekking van deze roman is begrijpelijk, want het is niet alleen een uitzonderlijk mooi geschreven en hartverscheurend verhaal van gemankeerde liefde en vriendschap, het is ook heerlijk om je terug te wanen in het zwart-witte Rome van La dolce vita.

Nog een laatste wijsheid: ‘We zijn niet wie we zijn dankzij de mensen die we hebben ontmoet maar dankzij de mensen die we hebben achtergelaten’. Zo is het, en zo zal het zijn, ook voor Leo.

Gianfranco Calligarich
De laatste zomer in de stad
Uit het Italiaans vertaald door Els van der Pluijm
Wereldbibliotheek; 176 blz. € 20,99

REIZEN

Italië is bij uitstek het land van tegenstellingen. Het welluidende Italiaans, het heerlijke eten, de betoverende landschappen en de overdaad aan kunst contrasteren pijnlijk met onmogelijke bureaucratie, criminaliteit, politieke instabiliteit en meer. Ook Italianen voelen deze gespleten identiteit. Waarom niet tijdens de vakantie proberen om wat meer inzicht te krijgen in dit ongrijpbare land en zijn bewoners? Miriam Bunnik reisde door Italië en tekende luchtige, maar informatieve en trefzekere verhalen op waarin ze antwoorden zoekt op vragen die haar als Italië-kenner bezighouden. Om blij van te worden.

Miriam Bunnik
Koffiebars en carabinieri. Een ander boek over Italië
Wereldbibliotheek; 256 blz. € 20

KLASSIEKER

Luigi Pirandello (1867-1936) schreef naast romans en toneelstukken ook korte verhalen. Deze ‘spiegeltjes die het hele leven reflecteren’ handelen over personages uit alle lagen van de bevolking en nemen de lezer mee naar het Siciliaanse platteland en steden als Agrigento, Rome en Milaan, eind negentiende, begin twintigste eeuw. Deze editie biedt een bijzonder vlotte vertaling van tachtig verhalen uit de Novellen voor een jaar (oorspronkelijk doel: één novelle voor elke dag van het jaar, het werden er 211) met veel bijzonder geestige en vaak tragikomische pareltjes van Pirandello’s vertelkunst.

Luigi Pirandello
Geluksvogels. Verzamelde verhalen
Vertaald door Yond Boeke en Patty Krone
Van Oorschot; 832 blz. € 45

DETECTIVE

Een onmisbaar ingrediënt in Leonardo Sciascia’s (1921-1989) detectiveromans zijn duistere, destijds nog vaak onbekende of onderbelichte aspecten van de Italiaanse samenleving. Met de anti-detective De dag van de uil (1961) zette hij de toen nog doodgezwegen maffia en diens wijdvertakte machtsnetwerk op de politieke agenda. Met De context (1971) schreef hij een thrillerachtige aanklacht tegen de verwording van de Italiaanse (rechts)staat waarvan het tragische waarheidsgehalte later duidelijk werd, tijdens en na de ‘loden jaren’ van terroristisch bloedvergieten én staatsinmenging.

Leonardo Sciascia
De context. Een parodie
Vertaald uit het Italiaans door Linda Pennings
Serena Libri; 133 blz. Alleen tweedehands