Op pad met wijkverzorgende Anita Vermeij: nog harder lopen dan dit, kan niet

Hij zal toch niet gevallen zijn? Of erger: dood in zijn vaste stoel zitten? Met haar telefoon aan haar oor loopt Anita Vermeij (55) ongerust over de Goudse grachten. Meneer Van der Zwan neemt niet op. Steeds dat getuut dat aanhoudt. Ze belt al voor de derde keer. Vermeij wil de 91-jarige Van der Zwan erop attenderen dat hij zijn medicijnen inneemt. Dat vergeet hij nogal eens.

"Dit zit me niet lekker", zegt ze. Ze springt weer op haar sportfiets. Op naar de volgende cliënt, nog tien te gaan. De schemer valt over de oude binnenstad van Gouda. "Ik heb mijn eigen sluiproutes, ken alle steegjes", zegt Vermeij. Ze zoeft over de hobbelige stenen en probeert ondertussen meneer Van der Zwan nog een keer. Tuut tuut tuut. Ze zucht.

"De laatste vier jaar is er veel extra werk bijgekomen voor ons", zegt ze. Maandag deed ze mee aan de actiedag tegen bureaucratie. "Ze hebben de verzorgingshuizen dichtgedaan zonder erbij na te denken dat daardoor veel meer op ons bordje terecht komt. Typisch Nederlands: iets afschaffen en daarna verbaasd zijn dat er elders problemen ontstaan."

In beweging

Wie een week meefietst met de wijkverpleging, kan er niet omheen dat de wijkzorg in beweging is. Dat moet ook wel: over een jaar of vijftien verwacht Vierstroom Zorg Thuis dat haar cliëntenbestand verdubbeld is door de vergrijzing en omdat mensen langer thuis wonen. Daarnaast helpt de organisatie vaker cliënten die vroeg uit het ziekenhuis zijn ontslagen.

Het twaalfkoppige team waarvan Vermeij deel uitmaakt - Gouda Centrum - houdt kantoor in een seniorencomplex. Aan de muur hangen zelfgemaakte schilderijen. In de wc staat een rek met regenjassen. Omdat ze een zelfsturend team zijn, weten ze precies hoeveel rollen ze per week verbruiken: zeven. Ze zijn dus ook zelfvoorzienend. Ze brengen het vuilnis weg en zorgen dat er koffie en thee is.

Het kantoor is de plek waar het team ventileert over moeilijke cliënten, waar gelachen wordt om hun streken, chocolade verorberd wordt die het team ontvangt uit dankbaarheid en waar oplossingen worden bedacht voor cliënten die achteruitgaan. Dit is de plek waar de wijkverpleegkundigen soms ook hun zorgen uiten over de toekomst. Kunnen ze de toenemende vergrijzing wel aan?

Voorbereid

"Soms twijfel ik of we erop zijn voorbereid", zegt Chantal Postma (28), de enige hbo-verpleegkundige van het team. Zij heeft extra verantwoordelijkheden als het indiceren van nieuwe cliënten en levert de meest ingewikkelde zorg. Werknemers zoals zij zijn gewild doch schaars. Omdat ouderen langer thuiswonen, wordt de zorg aan huis ook complexer.

Vermeij, die mbo niveau 3 deed (en daarom officieel 'verzorgende in de wijk' in plaats van 'wijkverpleegkundige' heet) kan niet alle cliënten bedienen. Zij doet het wassen, de kousen, wonden, medicijnen en brengt de katheter in. Postma doet de complexere handelingen, maar is niet te beroerd om ook eens te wassen als Vermeij vrij heeft.

Net als ongeveer ieder team heeft Gouda Centrum handen tekort. Simpelweg omdat verpleegkundestudenten vaak liever in het ziekenhuis werken. Vierstroom probeert wijkzorg actief te promoten op hogescholen. Zij gaat vanaf januari traineeships aanbieden. Ook krijgen mbo-verpleegkundigen de kans om zich bij te scholen. Zo heeft Postma dat gedaan.

Bezig met de toekomst

Postma: "Vierstroom is heel erg bezig met de toekomst. Maar als we niet genoeg personeel hebben en het aantal cliënten neemt toe, hebben we toch een probleem. Het zou mooi zijn als we gewoon een blik met verpleegkundigen konden opentrekken. Vandaag bijvoorbeeld meldden drie nieuwe cliënten zich. Die hebben allemaal morgen zorg nodig, maar ons team is morgen niet groter."

Het is inmiddels donker in de Goudse binnenstad. Vermeij belt aan bij mevrouw Stoppelenburg. Ze woont in een oud huisje waarin de scheuren zitten. De oude dame is de laatste tijd onevenwichtig, vertelt Vermeij. Met krulspelden op haar hoofd doet ze de deur open. Ze draagt zware, blauwe oogschaduw en een roze vestje.

Samen met mevrouw telt Vermeij de tikjes op de insulinepen. Zestien, zeventien, achttien. Ze begint een verhaal over een familielid in het ziekenhuis: er lopen onderzoeken. "Eerst weten dan zweten", raadt Vermeij haar aan. "We hebben het over van alles ", vertelt mevrouw Stoppelenburg. "Dat lucht op."

Ontwijkend

Als ze weer buiten staat, pakt ze eerst haar telefoon. Meneer Van der Zwan neemt nog steeds niet op. Een andere cliënt wel. Die informeert of Vermeij even een knoop aan haar jas komt zetten. Ze reageert ontwijkend. "Dat komt vaker voor, dat ze iets extra's van ons vragen. Het is moeilijk om nee te zeggen."

De verpleegkundigen in de wijk mogen niet de vuilnis buiten zetten, een knoop aanzetten, de post halen of een boodschapje doen. Ze moeten zakelijk en efficiënt werken, krijgt Vermeij al een tijdje op vergaderingen te horen. Dat is bittere noodzaak, anders is de zorg niet meer te betalen. "Voor zakelijkheid ben ik niet dit vak ingegaan", zegt Vermeij.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Werken met de iPad en het elektronisch cliëntendossier was ook even lastig voor haar. Inmiddels ziet ze de mogelijkheden. "Ik vind het prettig. Het gaat veel sneller." Innoveren doet Vierstroom niet alleen door te automatiseren. Vorig jaar investeerde ze in 'moreel beraad', omdat op het werk ook veel ethische dilemma's langskomen.

Alternatief bekostigingssysteem

Om bureaucratie terug te dringen werkt de zorgorganisatie inmiddels met een alternatief bekostigingssysteem. Ze krijgen voor elke patiënt hetzelfde bedrag en verdelen dat over iedereen. De goedkope week wondverzorging vereffent het begeleiden van langdurig zieken. Ook start Vierstroom in het nieuwe jaar met twee regelarme teams, om te kijken welke regeltjes in de prullenbak kunnen.

Wijkzorg 2.0 zoals Vierstroom het voor zich ziet heeft wel wat weg van het vroegere Groene Kruis. De groene zusters waren toen echt een functie in de wijk, waar ze met hun kapjes op doorheen fietsten. Ze stimuleerden de sociale samenhang. "We kijken niet alleen naar wat er mis is met het lichaam, maar naar de hele mens", legt Veenhoff uit.

Dat veranderde in de jaren tachtig, toen zorgorganisaties groeiden en hun taken specificeerden. Sinds 2015 is de zorg terug in de wijk. Dat vraagt een andere benadering, weet Veenhoff. "In een stad als Zoetermeer is andere zorg nodig als in Stolwijk, waar de mensen meer naar elkaar om zien en de kerk een grote rol speelt."

Stad of dorp

Vierstroom probeert de wijkzorg in te richten vanuit het DNA van een stad of dorp. Door actief familieleden, vrienden en buren te betrekken bij de zorg, wordt ook tijd bespaard. Ofwel: als de buurvrouw elke avond de ogen druppelt van een cliënt, hoeft Vermeij daar niet meer langs.

Door de eerste keer op de bank bij een cliënt goed door te vragen wat voor zorg er echt nodig is, voorkomt Vierstroom dat iemand langer verzorgd wordt dan nodig is of zorg ontvangt die eigenlijk niet nodig is. De zelfsturende teams doen ook een duit in het zakje: er is geen manager nodig, die de planning maakt.

Als er in de toekomst ook nog meer technische hulpmiddelen komen voor oogdruppelen, kousen aantrekken en andere handelingen kan er meer tijd vrij komen voor de maatschappelijke taken van wijkverpleegkundigen, weet Veenhoff. "Alleen is er weinig financiële ruimte om te experimenteren met dit soort innovaties", merkt Veenhoff.

Goede weg

Vierstroom is op de goede weg. Maar het blijft de vraag of deze maatregelen genoeg zijn om over tien jaar een dubbele hoeveelheid cliënten aan te kunnen. Een belangrijke factor hierin is in hoeverre minister Hugo de Jonge erin slaagt de bureaucratie af te bouwen, zoals hij zich daags na de actiedag voornam. En of het lukt om de personeelstekorten op korte termijn op te lossen.

Tot die tijd moeten wijkverpleegkundigen harder lopen. De winst van innovaties is nog niet genoeg om de last van extra taken op te vangen. Veel harder lopen dan dit lukt niet, is de sfeer in Gouda. De momentjes naar adem happen en een bakkie doen op kantoor - die uren schrijven ze niet - zijn schaars. De man van Anita Vermeij moet haar er soms op wijzen dat ze door de stad scheurt terwijl ze vrij is.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

'Dit zit niet goed'

Het loopt tegen negenen en Vermeij fietst het centrum uit in het bleke licht van lantarenpalen. Hoewel ze eigenlijk geen tijd heeft, is ze toch op weg naar meneer Van der Zwan. Ze is bezorgd. Voor de flat zet ze haar fiets neer. Ze belt aan. Geen gehoor. Voor noodgevallen heeft ze een sleutel, die ze nu inzet. "Dit zit niet goed", mompelt ze. Ze snelt de trap op.

Geen gestommel

Voor het appartement haalt ze even adem. Ze belt aan en wacht. Geen gestommel. Niets. Het licht brandt wel. Ze maakt de deur open en roept. "Meneer Van der Zwan, ik ben het, Anita. Niet schrikken. Bent u er?" Een kleine man met twee plukken grijs aan weerszijden van zijn hoofd, stommelt de gang in. "Anita, wat fijn dat je er bent!"

"Meneer van der Zwan, u heeft mij laten schrikken. Ah, ik zie het al, de hoorn van uw telefoon ligt er niet op. Heeft u uw medicijnen genomen?", reageert ze. De man knikt. Hij komt oorspronkelijk uit Scheveningen en brengt de dagen door met schepen bouwen. Hij pakt Vermeijs handen. "Geen zorgen," zegt hij. Vermeij: "Wij hebben afgesproken dat u de honderd zou halen, toch?"

Pop-upredactie bij De vierstroom

De wijkverpleegkundige heeft veel extra taken gekregen, maar voelt zich juist minder serieus genomen. Is de wijkverpleging klaar voor de toekomst? Trouw loopt een week mee bij de Vierstroom in Gouda.

Meepraten? Twitter via @pop_uptrouw of mail naar popup@trouw.nl.

Via Facebook live interviewde de pop-upredactie verpleegkundige Volker Coenraads interviewen over zijn werk.

Bekijk alle bijdragen van de Pop-upredactie in ons dossier.