Op gaatjesschoenen bij GeenPeil

Willem Ruitenberg is jurist, hij werkte bij justitie en tien jaar in Brussel. En hij stemde woensdag tégen het associatieverdrag met Oekraïne. In zijn vriendenkring valt hij met die keus behoorlijk uit de toon, zei hij dinsdag op de Markt in Delft, waar Trouw de stemming peilde. "Er is een strijd gaande tussen het kosmopolitische deel van de bevolking en de gewone mensen", constateerde hij aan de vooravond van het referendum, waarin de scheidslijnen tussen die twee nog eens werden bevestigd.

De gepensioneerde ambtenaar voelt die maatschappelijke polarisatie ook op micro-niveau. Op de uitslagenavond was hij bij GeenPeil, in de Marktkantine waar in het weekeinde technofeesten worden gehouden. In de donkere zaal liet hij een appje zien van zijn zus. Onbegrijpelijk vindt ze het dat haar broer zich inlaat met de mensen van GeenPeil en GeenStijl. Met zijn tegenstem heeft Ruitenberg volgens zijn zus volledig in strijd gehandeld met de waarden die deze domineeskinderen in hun opvoeding hebben meegekregen.

Opvattingen bepaald door opleiding
Ruitenberg past niet in het schema waarin Nederland is ingedeeld. Dat loopt via opleiding. Hoger opgeleiden stemden woensdag vaker voor het verdrag, lager opgeleiden vaker tegen. Mensen met een hogere opleiding hebben meer vertrouwen in politiek dan lager opgeleiden, ze vinden referenda vaker een zinloos instrument om de democratie te verbeteren, ze ervaren een wereld zonder grenzen eerder als prettig.

Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau laat keer op keer zien dat beide groepen het meest verschillen in hun opvattingen over Europa en integratie. Gemiddeld moeten lager opgeleiden weinig hebben van 'Brussel'. Ze zijn somber over de mogelijkheden om allochtonen te integreren in de Nederlandse samenleving. Hoger opgeleiden denken over beide veel zonniger.

Recent deed het SCP onderzoek naar de opvattingen van mensen met een MBO-opleiding, zo'n dertig procent van de bevolking. In hun politieke opvattingen zitten ze dichter bij de lager opgeleiden, ze wantrouwen politiek en overheid en ze staan ook sceptisch tegenover Nederland-immigratieland.

Gelegenheidsverbond
Politiek gesproken zit de onvrede vooral bij PVV en SP, die relatief weinig mensen met een hogere opleiding trekken. Maar de verschillende opvattingen over Europa en integratie lopen dwars door alle partijen heen - reden waarom politicologen naast de economische as waarlangs partijen worden gelegd, ook een sociaal-culturele leggen. Want linkse economische opvattingen kunnen heel goed samengaan met conservatieve meningen over integratie - zoals ook Willem Ruitenberg lid is van de PvdA, maar tegelijkertijd tegenstander van een machtiger Europese Unie.

In het referendum kwam de sociaal-culturele scheidslijn ook nog op een andere manier tot uiting. Het gelegenheidsverbond GeenPeil vroeg het referendum aan en kreeg een spreekbuis via het weblog GeenStijl, dat zich met voorman Jan Roos presenteert als 'tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend.'

Hoger opgeleiden gaan normaalgesproken vaker naar de stembus dan mensen met een lagere opleiding. Maar de elite gruwt van de manieren van opereren van GeenStijl. Alleen al in het feit dat Jan Roos en zijn GeenStijl het referendum afdwongen, zag een deel van de hoger opgeleiden reden thuis te blijven. Ook al waren ze voor het verdrag, een 'actie van Jan Roos' wilden ze niet steunen. De tegenstanders waren juist gemotiveerder om hun stem te laten horen, waarmee het verschil tussen beide groepen een politieke en een sociaal-culturele vertaling kreeg.

Gaatjesschoenen
Willem Ruitenberg beweegt zich op het snijvlak. Hij vindt het vreselijk dat de norm is dat 'zijn soort mensen' links, kosmopolitisch en ruimdenkend hoort te zijn. "Er gaat een enorme morele druk vanuit", zegt hij. "Ik ben niet angstig, ik ben gewoon bezorgd."

Woensdagavond zat hij tussen de mensen met wie hij zich politiek verwant voelt. Maar of hij zich thuisvoelde, in de Marktkantine, met zijn beige lange regenjas en zijn suede gaatjesschoenen tussen de sweaters en de spijkerbroeken? Dat niet: "Ik ben zelf afkomstig uit een intellectueel milieu en zat daar tussen de oude arbeiders, als het ware. Ik wil mensen die niet gehoord worden, een stem geven. Maar nee, ik voelde me er zeker niet thuis."