Ook toen een verkeerd gevallen Duitse grap
Een diplomatieke rel van de eerste orde en beveiliging voor een tv-komiek. Alles vanwege satire over de Turkse president Erdogan. Het roept herinneringen op aan een verkeerd gevallen grap over ayatollah Khomeini bijna dertig jaar geleden.
Rudolf Wijbrand Kesselaar, beter bekend als Rudi Carrell, draaide in 1987 al zo'n twee decennia mee op de West-Duitse tv. 'Der lockere Holländer' was een kijkcijferkanon. Nadat hij grote successen had gevierd met de spelshow 'Am laufenden Band' (geïnspireerd door Mies Bouwmans 'Eén van de acht') waagde de presentator zich begin jaren tachtig aan satire. Naar het voorbeeld van 'Not the Nine O'Clock News' van de BBC bedacht hij een parodie op de nogal serieuze West-Duitse journaals, 'Rudis Tagesshow'.
Het programma startte in 1981 en trok veel publiek. Tot de uitzending van 15 februari 1987 zorgden de gemaakte grappen hooguit voor een gulle lach en niet voor noemenswaardige ophef. Dat veranderde door twintig seconden televisie.
"Deze week vierde men in Iran de achtste verjaardag van de islamitische revolutie", vertelde Carrell in zijn rol als nieuwslezer aan de kijkers. "De ayatollah Khomeini werd door de bevolking toegejuicht en onder geschenken bedolven." Bij die zin werd een listige beeldmontage getoond waarbij het leek alsof de geestelijke graaide in hem toegeworpen damesondergoed.
De Iraanse ambassadeur in Bonn hing vrijwel direct na de uitzending boos aan de lijn bij het West-Duitse ministerie van buitenlandse zaken. Hier was niet alleen Khomeini beledigd, maar ook het Iraanse volk, zelfs alle moslims in de wereld, vond hij. Dat viel mee, want Irak, verwikkeld in een bloedige oorlog met Iran, complimenteerde Carrell juist met zijn grap.
Maar goed, Teheran eiste excuses van Bonn. Twee Duitse diplomaten werden uitgewezen. Het Goethe-instituut in de Iraanse hoofdstad werd gedwongen de deuren te sluiten. Demonstranten ageerden tegen West-Duitsland en Carrell.
Bonn weigerde excuses aan te bieden. De regering wees op de persvrijheid. "Als een derde wat doet, kunnen wij dat hooguit betreuren." Carrell verontschuldigde zich wel bij de Iraniërs. Hij zei dat hij niemand had willen beledigen. Zijn excuses waren misschien wel ingegeven door de ingreep van de affaire op zijn privéleven: de tv-maker en zijn gezinsleden hadden sinds de grap persoonlijke beveiliging. Antiterreureenheden bewaakten Carrells landgoed.
In Nederland wilde de Vara-actualiteitenrubriek 'Achter het nieuws' op 23 februari 1987 de beelden uit 'Rudis Tagesshow' in een reportage herhalen. Na vergeefse oproepen uit departementaal Den Haag dat niet te doen, belde minister van buitenlandse zaken Hans van den Broek (CDA) op het allerlaatste moment zelf met de redactie.
Hij deed dat, zei de bewindsman live in de uitzending gehaald, "omdat ik zelf duidelijke aanwijzingen heb gehad dat het herhalen van een dergelijke uitzending voor de Nederlandse televisie consequenties kan hebben voor Nederlanders in Teheran die ik, nou ja, zich niet graag zou zien voltrekken". Van den Broek vroeg enig begrip voor de gevoeligheden in Iran en achtte het verstandiger om op een rustige manier met de mensen daar in gesprek te gaan over verschillen in het denken over persvrijheid. "Ik kan en wil u niets verbieden", benadrukte de minister. Maar gezien de ophef in Duitsland was het misschien toch verstandig om uitzending van het gewraakte fragment nog eens te heroverwegen. Witteman liet zich overtuigen. "We zijn ook de beroerdste niet bij de Vara. Ik begrijp uw bezorgdheid." De reportage over de zaak-Carrell werd doorgeschoven naar later in de uitzending. Het omstreden fragment verdween uit de montage.
De ingreep oogstte destijds eerder lof dan kritiek. Witteman zelf, nog maar kort anchorman, was ook tevreden en schreef aan Vara-voorzitter Marcel van Dam dat 'mijn op de buis vertoonde zelfvertrouwen aan jou (althans voor een groot deel) te danken is'.
Een rel tussen Teheran en Den Haag was voorkomen. De spanningen tussen Iran en West-Duitsland werden na verloop van tijd minder.
Twee jaar na de Carrell-affaire bleek nog maar eens hoe ver de toorn van de islamitische republiek kon gaan. Toen sprak Khomeini een fatwa uit over Salman Rushdie en zijn boek 'De duivelsverzen'. Dit keer was niet Iraans geestelijk leider beledigd maar de profeet Mohammed. Rushdie wordt tot op de dag van vandaag bewaakt.
undefined
