Ook na 1400 jaar kan de islam heus verdwijnen
Ook de islam kan, net als andere religies ooit, minder bepalend worden, zegt Gert Jan Geling, in reactie op de Amerikaanse denker Shadi Hamid.
De Al-Zaytuna moskee in Tunis is een van de oudste moskeeën van de Tunesische hoofdstad.
In Europa hebben vele religies langere tijd bestaan, maar zijn ze uiteindelijk verdwenen
De Amerikaanse denker Shadi Hamid, auteur van het boek 'Islamic Exceptionalism' stelt in een interview met Trouw dat we eraan zullen moeten wennen dat moslimlanden niet zullen seculariseren en dat de islam dus blijft, en dat de (politieke) islam een belangrijke rol zal blijven spelen in democratieën in de 'islamitische wereld' (Trouw, 7 januari).
Hamids boek is een absolute aanrader, en zijn these dat de islam als het gaat om de rol van het politieke in de religie fundamenteel verschilt van het jodendom en christendom is verfrissend. Toch zijn er ook de nodige vraagtekens te plaatsen bij zijn argument dat de islam hoe dan ook een essentieel onderdeel uit zal maken van de politiek en de samenleving in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA-regio).
Want Hamids these riekt naar essentialisme, de praktijk van het toekennen van bepaalde eigenschappen aan een entiteit, zoals in dit geval de islam aan de landen in het Midden-Oosten in Noord-Afrika. Hamid is niet de enige die dat doet. Velen, waaronder ook ondergetekende, maken zich geregeld schuldig aan het gebruik van termen als 'moslimlanden', of de 'islamitische wereld', alsof de islam daar altijd al geweest is, en daar altijd ook zal zijn. En dat is ten zeerste de vraag. De islam bestaat nu bijna 1400 jaar. In Europa hebben vele religies langere tijd bestaan, zoals de Griekse en Romeinse, maar zijn uiteindelijk verdwenen.
Hamid stelt dat de MENA-regio uiteindelijk niet dezelfde ontwikkeling als Europa door zal maken, waar het christendom zich ooit schikte naar een seculiere ordening in de zin van scheiding van kerk en staat, en religie als privéaangelegenheid in de samenleving. De islam verhoudt zich inderdaad anders tot de politiek dan het christendom. En ja, de islam is diep geworteld in de MENA-regio. Maar waar Hamid, en velen met hem, geen rekening mee houden is secularisering in de betekenis van geloofsafval, een ontwikkeling waar zowel de MENA-regio als moslimminderheden in het Westen aan onderhevig zijn. Er is sprake van een groeiende groep van ex-moslims die niet langer geloven, zichzelf als atheïst, agnost, humanist of secularist beschouwen. Deze groep wordt steeds actiever op het internet en vooral op sociale media, en wanneer hun aantal groeit, zullen zij zich wellicht steeds actiever manifesteren. Wanneer deze ontwikkeling doorzet kan er een moment komen dat een groot deel van de bevolking niet langer religieus is. Hoe 'islamitisch' is de 'islamitische wereld' dan nog?
Die wereld is nu al divers. In voormalige communistische landen in Centraal-Azië en op de Balkan is de islam veel minder sterk aanwezig dan in het Midden-Oosten. En de bevolking in het sinds lang overwegend seculiere Tunesië is minder religieus dan in pakweg Egypte. Juist in landen die geregeerd worden door islamitische fundamentalisten, zoals Saudi-Arabië en Iran, neemt de secularisering snel toe.
Voldoende reden dus om niet kritiekloos de these van Hamid te volgen, en niet zonder meer te spreken over de MENA-regio alsof dit landen zijn die altijd islamitisch zullen blijven. Een dergelijke denkfout wordt overigens ook gemaakt door islamhaters in het Westen, wat de angst voor de islam en bevolkingsgroepen afkomstig uit deze regio sterk aanwakkert. Laten we de islam beschouwen als niet meer dan een tijdelijke conditie.
undefined
