Ook Dikke Van Dale lijdt onder dominantie man

Een rabiate feminist. Een zeurende vrouw. Als het aan de Canadese antropoloog Michael Oman-Reagan ligt, moeten deze 'sekistische' voorbeeldzinnen om de woorden 'rabiaat' en 'zeuren' uit te leggen uit de Oxford Dictionary verdwijnen. Na een rel in het Verenigd Koninkrijk heeft Oxford Dictionairies gisteren bekend gemaakt in ieder geval de 'rabiate feminist' te heroverwegen.

Heeft Ton den Boon van de Nederlandse Dikke Van Dale al soortgelijke plannen? Nee, zegt hij. In 1999 is het woordenboek nog 'geneutraliseerd' en volgens hem zijn de ergste stereotyperingen eruit gehaald. Zo gaat het inmiddels om de 'huishoudelijke vrouw, man' in de omschrijving van 'huishoudelijk'.

Maar wat opvalt na een kleine inventarisatie: als het woord 'vrouw' in een voorbeeldzin in de Dikke Van Dale voorkomt, gaat dat vaak over uiterlijke zaken: de lijvige, slobberige, slonzige, struise, aanlokkelijke, aantrekkelijke vrouw.

Terwijl het bij de man vaker over innerlijke eigenschappen gaat (los van het woord 'kalend'): de deugdelijke, hoffelijke, geestige, eerbare, rechtschapene, robuuste, drukbezette, geleerde, geletterde man.

Is dat niet seksistisch?
"Hier zou je vanuit een hedendaags standpunt wel kritiek op kunnen leveren. Maar wij ontlenen onze voorbeelden en beschrijvingen nu eenmaal aan de taalwerkelijkheid. We beschrijven niet alleen de taal van nu maar ook woordcombinaties uit in het verleden gebruikte idiomen - een woordenboek draagt een erfenis mee."

"Primair is onze taak als woordenboek de betekenis van woorden te beschrijven. Politieke correctheid heeft daar niets mee te maken. Een woord dat minachtend of beledigend is maar toch gangbaar, moeten we beschrijven, juist omdát het deel is van de taalwerkelijkheid."

Wat vindt u van de voorbeeldzin bij het woord 'wezen': 'Die vrouw is een ondraaglijk wezen'?
"Er staat 'die vrouw' en niet 'de vrouw' - er wordt dus naar een persoon verwezen, het is geen generalisering of stereotypering. Als dat wel zo was geweest was één van mijn voorgangers een rabiate vrouwenhater geweest. Ik lig niet wakker van deze zin. Ik heb ook gewoon een vrouw en een dochter en zij zijn helemaal geen ondraaglijke wezens."

Het woord 'man' komt 481 keer voor in voorbeeldzinnen, terwijl 'vrouw' maar 268 keer voorkomt. Niet echt een eerlijke verdeling.
"Dat heeft ook weer met de geschiedenis van het woordenboek te maken. Voorbeeldzinnen zijn doorgaans ontleend aan krantenmateriaal en vroeger waren er meer mannen in publieke functies. Tegenwoordig zijn we hier wel op gespitst als redactie. Bij het woord 'ridder' schrijven we als voorbeeldzin: 'Zij is tot ridder geslagen'. Om maar aan te geven dat 'ridder' ook voor vrouwen kan worden gebruikt."

Verder bedriegt de vrouw de man in de omschrijving van het werkwoord 'bedriegen'. Bij 'bezitten' bezit de man de vrouw en niet andersom. Bij 'rotzooien' rotzooit de vrouw met een ander en niet de man. Overspel lijkt in de woordenboekwerkelijkheid alleen aan de vrouw besteed.
"Ik kan me goed voorstellen dat die opvatting in het verleden in het woordenboek ingeslopen is. Ik wil het niet van me afschuiven, maar de historische dominantie van de man straalt gewoon af op de taalontwikkeling, dat raken we niet zomaar kwijt."

Dat ligt natuurlijk aan u...
"Er staan 360.000 betekenissen in het woordenboek; wij zien niet alle voorbeelden langskomen. Als een voorbeeld gangbaar taalgebruik is, kunnen wij niet veel anders dan het gewoon laten staan. Er staan dus ook vloeken in de Dikke Van Dale.

"Als een voorbeeld niet gangbaar is dan is er sprake van wat wij een 'vrije verbinding' noemen. Die moeten waardevrij zijn, vinden wij als huidige redactie. Dus als iemand een rare of seksistische voorbeeldzin ziet, kan hij of zij dat melden. Dan passen wij het aan, als we het ermee eens zijn."