Ontwapend, maar gewantrouwd

Enkele tientallen mensen zijn samengekomen voor El Nogal, een bekende elitesociëteit in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá. Op de stoep staan brandende kaarsen. Het volkslied klinkt. "We brengen een hommage aan de slachtoffers van de Farc", legt Congreslid Maria-Fernanda Cabal (52), een van de deelnemers, uit. El Nogal werd in 2003 getroffen door een autobom. Met de 200 kilo aan explosieven slaagden de revolutionaire strijdkrachten van Colombia erin een van hun grootste aanslagen uit te voeren. Daarbij kwamen 36 mensen om, meer dan 200 raakten gewond. "Veel van hen kende ik, onder wie personeel van de club", zegt Cabal. "De Farc wilde dat het zwembad op het dak naar beneden zou komen, dan zouden er misschien wel 500 doden zijn gevallen."

Cabal voert met haar partij Democratisch Centrum fel campagne tegen het kersverse vredesakkoord met de guerrilla. Zondag mogen de Colombianen hun mening erover geven in een referendum. Het akkoord is pas rechtsgeldig als een meerderheid van de Colombianen er ja tegen zegt. Cabal hoopt dat dit niet gebeurt. "Het akkoord brengt geen gerechtigheid, en vrede zonder gerechtigheid is geen vrede. Het brengt alleen straffeloosheid, meer pijn en meer geweld." Volgens Cabal was het nog tot daaraan toe dat de regering met de rebellen aan tafel schoof. "De echte fout is dat een land met 48 miljoen inwoners wordt overgeleverd aan een bende van 7000 bandieten. Zij vormen het grootste cokekartel ter wereld, maar ze hebben geen cent betaald om de slachtoffers te compenseren. Dat laatste mogen wij straks doen."

Vier jaar lang spraken regering en guerrilla in Havana met één doel voor ogen: een einde maken aan de oorlog, die honderdduizenden levens heeft gekost en miljoenen mensen van hun land heeft gejaagd. Nu de akkoorden er liggen ziet volgens opiniepeilingen 35 tot 45 procent van de Colombianen de inhoud niet zitten. Geen meerderheid maar op het eerste gezicht toch een opmerkelijk hoog cijfer voor een land dat al 52 jaar gegeseld wordt door geweld en waar je zou verwachten dat iedere kans op vrede gretig wordt gepakt.

"De scepsis is het grootst in de steden. In het algemeen geldt hoe verder weg het conflict voor de mensen was, des te vaker ze tegen het akkoord zijn", zegt journalist Marta Ruiz, gespecialiseerd in het conflict. De oorlog met de Farc werd grotendeels op het platteland uitgevochten, veel stedelingen kennen de oorlog vooral van televisie. Zij veroorloven zich een meer principiële houding, terwijl de directe slachtoffers pragmatischer zijn, die willen gewoon dat het geweld ophoudt. Verder spelen inhoudelijke argumenten niet altijd een rol bij de afwijzing, zegt Ruiz: "Veel tegenstanders van het akkoord zijn eigenlijk gewoon tegen de Farc of tegen de regering. Eerder dan inhoudelijke kritiek op het akkoord wijzen zij het beleid van de president af of de aanwezigheid van de Farc in hun regio."

Zo bestaat er grote weerstand bij bewoners in en rond de 23 'concentratiecentra' waar de strijders van de Farc zich de komende maanden moeten verzamelen om over te gaan tot ontwapening. De meeste van die centra komen in gebieden die de guerrilla al decennialang onder controle heeft. "Nee tegen de vrede is angst", staat er bij wijze van excuus op een steen gekalkt, niet ver van een van de beoogde gebieden in het centrum van Colombia. De angst is dat de Farc in hun omgeving de baas gaat spelen en dat hun aanwezigheid geweld aantrekt van andere gewapende groepen die nog een rekening met de guerrilla te vereffenen hebben.

"Dit was geen onderhandeling, maar het belonen van hen die ons land kapot hebben gemaakt", zegt Marcela Espina (36). Ze komt uit Suba, een dorp ongeveer 200 kilometer van de hoofdstad, dat ook zwaar is getroffen door het geweld. "Mijn dorp is opgeblazen door de Farc, er zijn kinderen vermoord en vrouwen verkracht, ze hebben het kapotgemaakt. Ik ben mijn vrienden en buren kwijtgeraakt. Zelf had ik geluk. Het geweer waarmee ze op mij schoten was ongeladen, maar ik ben door hen meegenomen, gemarteld en verkracht", zegt Espina. "Het akkoord geeft alle macht aan een groep die dat nooit had."

Onbetwiste en luidruchtige aanvoerder van de anticampagne is de invloedrijke ex-president, senator en oprichter van Democratisch Centrum Álvaro Uribe, wiens vader door de Farc is vermoord. De ultra-conservatieve leider zette tijdens zijn regeerperiode (2002-2010) een frontale en succesvolle aanval in op de Farc en reduceerde de beweging van 18.000 naar 7.000 strijders. Aan het eind van zijn mandaat hielp hij zijn minister van defensie Juan Manuel Santos in het zadel in de overtuiging dat hij zou doorgaan met de oorlog.

Imperfect akkoord

Maar Santos had andere plannen. Hij ging voor een vredesproces, zoals hij deze week bij de ondertekening zei: "Ik heb liever een imperfect akkoord dat levens redt, dan een perfecte oorlog die dood en verderf zaait."

Uribe, gekrenkt en verraden, heeft vanaf dag één alles gedaan om het proces te torpederen. Aanvankelijk was zijn belangrijkste kritiek dat de president aan tafel ging zitten met terroristen die je beter met bommen kan bestrijden. Nu er een akkoord op tafel ligt, richt de aanval zich op de inhoud en de hiaten. Belangrijkste pijnpunt zijn de juridische afspraken binnen de zogenaamde overgangsrechtspraak. Als de commandanten meewerken met justitie hoeven ze niet de cel in. Ze krijgen alternatieve taakstraffen met een maximale lengte van acht jaar. Dezelfde regeling geldt overigens voor militairen die misdaden hebben begaan.

Tweede grote ergernis is dat de Farc-commandanten zich na ontwapening verkiesbaar mogen stellen en publieke functies mogen bekleden. Uribe ziet in zijn ergste nachtmerries Farcleider Rodrigo Londoño, alias Timochenko, al rondlopen als burgemeester of Congreslid. "Zouden de Verenigde Staten Bin Laden passief kiesrecht geven?" vroeg hij zich onlangs publiekelijk af. En dan zijn er nog de kapitalen die de Farc heeft verdiend met afpersing en drugshandel. Daarover is in het akkoord niets geschreven en dat vindt Uribe een schande. Kortom, in de ogen van Uribe heeft Santos het land overgeleverd aan de communisten en Colombia wacht een zure toekomst á la Cuba of Venezuela.

Verklede straffeloosheid

"Het doet pijn dat bevriende democratieën hun goedkeuring geven aan een verklede straffeloosheid voor het grootste cocaïnekartel ter wereld", zei Uribe op de dag dat het akkoord werd ondertekend. Hij zei ook dat Santos de wereld bedriegt door te zeggen dat er geen alternatief is om vrede te bereiken. "Als minister van defensie en als kandidaat wist hij dat die er wel was, hij weet dat er een alternatief is", zei de strijdbare Uribe.

"Uribe vertegenwoordigt een groep van grote landeigenaren die tegen elke vorm van teruggave van land aan de slachtoffers is", aldus Rodrigo Rojas van de vredesbeweging Pax for Peace in Colombia. "Deze groep heeft bovendien weinig vertrouwen in de waarheidscommissie en de speciale tribunalen die in het akkoord zijn opgenomen." Deze tribunalen zullen niet alleen guerrilleros en militairen gaan berechten die zich schuldig hebben gemaakt aan misdaden. Ook burgers kunnen voor de rechter komen voor, bijvoorbeeld, financiering of steun aan illegale groepen.

Uribe heeft reden om zich daarover zorgen te maken. Zijn entourage heeft in het verleden al veel problemen gehad met justitie wegens banden met de gewelddadige paramilitaire groepen. Meer dan vijftig Congresleden van zijn partij zijn veroordeeld wegens banden met paramilitairen. Uribe zelf ontsprong vooralsnog de dans, maar tijdens zijn regering zijn grove misdaden gepleegd tegen burgers. Dat hij ooit samen met zijn gehate guerrillero's voor de rechter zou moeten verschijnen is niet denkbeeldig.

Een ander, opmerkelijk tegengeluid komt van de evangelische en protestantse kerken in Colombia, waar het akkoord vanaf de preekstoel onder vuur wordt genomen. "Ook hier is de weerstand te verklaren uit een aversie tegen president Santos", verklaart Rodrigo Rojas. Een van de bekendste spreekbuizen is de invloedrijke dominee Miguel Arrázola uit Cartagena, uitgerekend de stad waar het vredesakkoord is getekend. "De antichrist is in Colombia", zegt hij op een van zijn filmpjes op YouTube, doelend op president Santos. Het filmpje is 50.000 keer bekeken.

De tegenstanders mogen dan in de minderheid zijn; ze kunnen wel de legitimiteit van het akkoord ondermijnen door zondag de overwinning van het andere kamp zo klein mogelijk te maken, zegt Camilo González Posso, directeur van het Instituut voor Ontwikkelings- en Vredesstudies Indepaz. "Degenen die geloven in geweld zullen hun doel dan op een andere manier proberen te bereiken, namelijk door middel van destabilisering." Colombia heeft daar ervaring mee. Drie decennia geleden werden in totaal 5000 ex-guerrilleros alsnog systematisch vermoord door tegenstanders van de demobilisatie. Hun toenmalige politieke partij, de Patriottische Unie, werd letterlijk begraven.

Politiek analist Pedro Medellin - die zelf tegen het akkoord is - gelooft ook bij verlies nog in oplossingen. "Als het ja-kamp met grote marge wint dan kunnen we niks meer doen. Maar met een kleine marge zal de regering gedwongen zijn de heikele punten in het akkoord opnieuw onder de loep te nemen."

undefined

Uit de jungle

Op de foto's hiernaast:

Carolina, 18, zat de afgelopen drie jaar bij de Farc. Nu het vredesakkoord is getekend wil ze een technische opleiding gaan doen.

Yeimi, 23, was naar eigen zeggen 10 jaar lid van de Farc. Na de demobilisatie wil ze gaan studeren.

Rubiela, 32, bracht 10 jaar bij de Farc door. Na haar leven bij de guerrilla wil ze een tandartsopleiding gaan volgen.

Marcela, 28, heeft 13 jaar bij de Farc gezeten. Nu wil ze de middelbare school afmaken en een studie fotografie oppakken.

Johana, 19, was 6 jaar lid van de Farc en wil een opleiding tot verpleegkundige gaan volgen.

Op de cover:

Boven: Derly, 24, was 9 jaar lid van de Farc en wil straks geneeskunde gaan studeren.

Onderop: Yiceth, 18, bracht 4 jaar door bij de Farc. Nu wil ze de middelbare school afmaken en daarna een opleiding tot verpleegkundige volgen.

undefined