Ontgroeningen zijn heftig; waar trek je dan als ' feut' de streep?

Dagen achtereen in vuilniszakken lopen. Tijgeren, kruipen tot je niet meer kunt. Het hoort bij de ontgroening die studenten elk jaar wacht. Maar wat doe je als je voortdurend wordt uitgescholden, water moet drinken uit het toilet of poep in je haar wordt gesmeerd?

,, Midden in een Limburgs bietenveld werd een 17-jarig meisje gedwongen om bruistabletten te eten. Je kunt dan wel zeggen van ' ik kap ermee', maar dat doe je niet als er negen ouderejaars tegenover je staan”, zegt Sabri Berisha, die na verhalen van zijn studerende vriendin uit verontwaardiging een website begon over ontgroening en de daarbij horende ontsporingen. Al enkele jaren kampen studentenverenigingen, hogescholen en universiteiten met duistere uitwassen tijdens de start van het studiejaar. Regels zijn aangescherpt, controles ingevoerd en rechten van de ' nuldejaars' op papier gezet. Een enkele vereniging kiest ervoor de ontgroening definitief af te schaffen, om te voorkomen dat er nog meer zwarte pagina's worden geschreven.

Het rijtje incidenten tot nu toe: In 1965 stierf een jongen bij de Utrechtsch Studenten Corps door verstikking, in 1997 dronk een Groningse student zich dood en dit jaar raakte een jongen anderhalve dag in coma nadat hij zes liter water had gedronken. Deze gevallen vormen het -extreme -topje van de ijsberg van allerlei vormen van vernedering, onderwerping en treiterij: van het likken van de schoenen van de ouderejaars, aanrandingen, pakken slaag tot het relaas waar Youp van ' t Hek zich over beklaagde: zijn neefje werd in 2000 bij de Rotterdamsch Studenten Corps met zijn hoofd in een wc-pot gedrukt.

Het doel van de beginneling is overal hetzelfde: hoe zwaar de ontberingen ook zijn, lid worden van de vereniging is het belangrijkste.

Zo iemand heeft een onderdanenmentaliteit, schamperde Elsbeth Etty in NRC Handelsblad, zo iemand heeft een slavenziel. ,, Wat voor zelfbeeld heeft iemand eigenlijk die zich om zijn of haar loyaliteit te bewijzen laat kleineren door één of twee jaar oudere kloothommels?” Volgens sociaal-psycholoog Hein Lodewijkx zit de vork anders in de steel: ,, Als een student vrijwillig voor een ontgroening kiest om lid te kunnen worden van een vereniging, dan wil hij ook achter de keuze blijven staan. Dat wilsbesluit is de rechtvaardiging van de moeite die je moet doen. En kennelijk werkt dat voor studenten om dóór te gaan, hoe erg de kwelling ook is” Berisha onderstreept dat een aantal jongeren niet alleen voor hun plezier lid willen worden. ,, Ze moeten vaak van hun ouders. En als het moeilijk wordt, dan voel je de extra druk van je familie. Want pappa heeft de ontgroening tenslotte ook doorstaan” Daarbij komt, zegt hij, dat als je het al twee weken hebt volgehouden, het moeilijk is om te stoppen.

Oorspronkelijk waren ontgroeningen op militaire leest geschoeid, weet Lodewijkx. Stadswachten werden

op fysieke manier getest om te kijken of ze voldoende weerbaarheid bezaten. , De vorm is ingehaald door de tijd”, stelt hij. ,, De fysieke weerbaarheid die belangrijk was bij stadswachten is niet meer van belang. De psychische weerbaarheid echter wél, maar het is de vraag dat de ' lessen' tijdens de ontgroening iets te maken hebben met een toekomstige situatie. Is het wel een goede voorbereiding op later als iemand intens gepest wordt en zijn zelfwaardering wordt ondermijnd?” De eerste fase van de moderne ontgroening draait vooral om het ' ontdoen van je persoonlijkheid', stelt hij. ,, Door moeheid, alcohol, ongestructureerde situaties, verlies van tijd -studenten moeten soms hun horloges inleveren -, het veranderen van naam en kleren, wordt je eigen individualiteit afgebroken, zodat er een ' nieuwe identiteit' kan worden gecreëerd: de persoon die lid kan worden van de vereniging” Het zijn rituelen, zegt Lodewijkx, die een overgang markeren van het leven van een scholier naar dat van een student.

Maar is een ontgroening nodig om die overgang te markeren? Lodewijkx heeft zijn twijfels. Studentenverenigingen verwijzen veelal naar een klassiek onderzoek uit 1959 waaruit blijkt dat hoe harder de aanpak tijdens de ontgroening is, des te meer de student zich zal binden aan de groep. Kortom: de ontgroening is een ideaal middel om ' nuldejaars' oftewel ' feuten' in korte tijd onderlinge banden te laten smeden. ,, Maar er zijn ook onderzoeken die aantonen dat hoe erger de ervaring, hoe minder leuk je de groep gaat vinden. Dat levert tegenstrijdige gevoelens op, want je hebt er tenslotte wel vrijwillig voor gekozen. Achteraf worden die tegenstrijdige ideeën in balans gebracht en wordt de groep achteraf leuker gevonden dan dat het in werkelijkheid is” Volgens Lodewijkx' onderzoek in het afgelopen deccenium onder studenten moet een ontgroening vooral worden gezien als een bedreigende omstandigheid, waardoor mensen sterk geneigd zijn elkaar op te zoeken voor veiligheid. Ze zoeken kameraadschap. ,, Omdat jongeren vantevoren verschrikkelijke verhalen over de ontgroening, zoeken ze zelfs al voor die periode contact met e l k a a r” Een ontgroening is volgens hem dus niet noodzakelijk om tot onderlinge contacten te komen. Daarbij komt dat vrouwelijke studenten sowieso al elkaars nabijheid appreciëren. Zij hebben dat kameraadschap al, zo bleek uit het afstudeerproject van een van Lodewijkx' studenten. Voor mannen liggen de kaarten er anders voor: die moeten in een bedreigende situatie gebracht worden voordat ze zich vrijwillig opstellen als groep.

Een ander argument voor ontgroening is dat tijdens die periode de groep leert om voor de enkeling op te komen doordat een enkeling soms hardhandig wordt gestraft. ,, In het algemeen verdien je respect van ouderejaars als je ' nee' zegt”, meent Berisha. ,, Je kunt om een alternatieve opdracht vragen. Dat is altijd beter dan dat dingen uit de hand lopen” Maar volgens Lodewijkx is verzet niet de beste optie. ,, Studenten springen nauwelijks voor elkaar in de bres, want dat mag niet van de leiding. Als je dat wel doet, kun je niet meer lid worden van de vereniging” Het kameraadschap tijdens een ontgroening bestaat veelal uit kortdurende ondersteuning: een maatje waar je tegen aan kunt praten, een schouderklopje of bemoedigende blik om er weer tegenaan te kunnen gaan. ,, En dat gebeurt vooral door verschillende kortdurende contacten.” De kameraadschap die door de ontgroening is ontwikkeld, duurt tot drie weken na die intensieve periode, onderzocht Lodewijkx. ,, Of die band er na een jaar nog is, is niet bekend” Na de start van het studiejaar

ontstaan jaargroepen waar studenten nog jaren later op kunnen terugvallen. ,, Die groepen hebben niets te maken met een ontgroening.” Gold de ontgroening jarenlang als het ultieme inwijdingsritueel, nu vragen studenten zich vaak af of al dat leed wel nodig is om geleden te worden. Op hun beurt willen enkele verenigingen liever een aangename introductie, zodat de drempel niet te hoog wordt om lid te worden. Berisha vindt dat er kritisch naar het nut van studentenverenigingen mag worden gekeken. ,, Mensen die lid zijn geworden van een studentenvereniging geven vaak hoog op van de contacten die ze in die periode hebben opgedaan. Het zou een investering voor je toekomst zijn. Maar is dat werkelijk zo? Ik geloof niet dat Ahold Moberg heeft aangenomen vanwege een ' old boys network'”