Onheilspellend mooie foto’s van Sally Mann

De eerste keer dat fotografe Sally Mann in Nederland exposeerde, in 1996 in de Kunsthal in Rotterdam, konden de media haar gewoon thuis bellen, in Virginia (VS). Ze was niet te porren voor een bezoek aan Nederland, maar door de telefoon vertelde ze honderduit over haar fotoserie Immediate Family over haar drie kinderen. Ook voor haar tweede, veel grotere expositie in Nederland, nu te zien in het Fotomuseum Den Haag, komt ze niet over uit Amerika. Maar bellen hoef je de inmiddels wereldberoemde fotografe ook niet meer, vertelt conservator Wim van Sinderen, die in 1996 ook haar eerste tentoonstelling organiseerde. Dat wil ze niet meer. Niet dat ze arrogant is. Van Sinderen: „Ze is juist heel aardig, maar ze wil zich richten op haar werk en familie en niet te vergeten alle dieren die ze houdt op haar farm.” Onlangs ging ze nog wel naar de opening van een expositie in New York. Bij thuiskomst trof ze tientallen hongerige vogels aan in de volière. De man die haar dieren zou verzorgen, had het laten afweten. Van Sinderen: „Nu wil ze helemaal nooit meer weg uit Virginia.”

Die liefde voor haar familie en haar dieren en verknochtheid aan haar land en de natuur van haar geboortestaat Virginia spatten ook af van haar foto’s. Was destijds in de Kunsthal alleen Immediate Family (1984-1994) te zien, waarmee ze in een klap bekend werd, in het Haagse Fotomuseum kunnen we nu haar verdere ontwikkeling volgen. Alleen haar laatste serie ontbreekt: Proud Flesh, over haar man Larry die een spierziekte heeft.

Toen Van Sinderen voor de eerste keer de kinderportretten zag van Sally Mann, flitste het wel even door hem heen: Is zij alleen maar een fotograferende moeder of gaan we nog veel meer moois van haar zien? Zelf hoopte hij op het laatste. „En dat verwachtte ik eigenlijk ook wel, want de manier waarop ze haar twee dochters en zoon tien jaar achtereen had gefotografeerd, is zo bijzonder.” We zien hoe de kinderen spelen, zwemmen en slapen en hoe hun lichamen veranderen. Er kwamen destijds ook negatieve reacties op de foto’s van de naakt in de natuur spelende kinderen. Sommigen zagen er tot verbijstering van Mann zelfs kinderporno in.

Het fotograferen van kinderen is iets wat ouders altijd hebben gedaan. Het is ook niet vernieuwend wat Sally Man doet, zelfs archaïsch, omdat ze gebruik maakt van antieke camera’s en negentiende-eeuwse fotografische processen. Door die antieke technieken hebben haar foto’s vaak een mysterieuze of onheilspellende ondertoon. Zo tonen haar kinderportretten niet alleen de schoonheid van de jeugd, er hangt ook een zweem over van vergankelijkheid. Opvallend zijn ook de verwijzingen naar de schilderkunst die Mann in haar werk legt. Zo doet de pose van één van de meisjes denken aan het Danseresje van Degas.

Als haar kinderen groter worden, begint Mann de natuur en het landschap van Virginia te fotograferen. Voor de serie Deep South (1996-1998) reist ze naar de zuidelijke staten, op zoek naar het ’schuldige’ landschap van de slagvelden van de Burgeroorlog en de sporen die Afrikaanse slaven achterlieten ’in de donkere grond van hun ondankbare nieuwe thuis’. De beladen geschiedenis weerspiegelt zich in bomen met verminkingen en onheilspellend mooie landschappen. Het idee voor haar volgende project What Remains (2000-2004) over dood en vergankelijkheid ontstaat als een voortvluchtige man zelfmoord pleegt op haar land. Ze fotografeert de plek waar hij is overleden. Ook graaft ze de resten op van haar overleden windhond om vast te leggen wat daar na anderhalf jaar van overgebleven is. Ze gaat nog een stap verder en fotografeert de lijken die in de tuin van een forensisch instituut liggen te wachten tot ze in de juiste staat van ontbinding zijn voor de onderzoeken van het instituut. Confronterende foto’s zijn het, die niet iedereen zal willen zien. Maar waarom de ogen sluiten voor wat er gebeurt met het lichaam na de dood? Ook die processen horen bij de levenscyclus, wil Mann laten zien. Maar ze wilde die cirkel niet afronden met de dood. Als afsluiting maakte ze als teken van hoop de serie Faces (2004): close-upportretten van haar inmiddels volwassen kinderen.