Onderweg van man naar vrouw raakte hij/zij de weg kwijt

Het leek zo simpel: songfestivalwinnares Dana International werd dan wel geboren als man, ze leeft nu een gelukkig leven als vrouw. Haar verschijning op televisie deed me dromen; op een dag word ik een vrouw, net als zij. Niets aan haar deed vermoeden dat ze ooit iets anders was geweest dan een diva met pluimen. Ik scheurde haar foto uit de krant en bewaarde deze zorgvuldig in een knipselmap.

Ik was veertien jaar oud en zag eruit als een heel gewone jongen. Ik speelde voetbal, maakte braaf mijn huiswerk en had verkering met een meisje. Maar heimelijk droomde ik ervan om meisje onder de meisjes te zijn. Als ik alleen op mijn kamer was, trok ik de meisjeskleren aan die ik op school uit de kast met verloren voorwerpen had gejat. Het gaf me een goed gevoel, maar ik was tegelijk beschaamd en bang om door mijn ouders betrapt te worden. De vrouwenkleren en de knipselmap lagen diep verborgen in mijn kast. Ze gaven me toegang tot een ander universum.

Langzaam proces
Ik hield heel erg van films en boeken waarin het hoofdpersonage plots van geslacht veranderde, hetzij door een blikseminslag, een betovering of een medische fout. Maar zo gaat het natuurlijk niet. Ik ging lezen over de hormoonbehandelingen, operaties en alles wat er bij de transitie van man naar vrouw komt kijken, en het drong steeds meer tot me door dat er geen magie of toverdrankje aan te pas komt; het is een langzaam en vaak pijnlijk proces van verandering. Veel transgenders verliezen hun baan, vrienden en familie als ze eenmaal aan de transitie beginnen.

Jarenlang schoof ik het voor me uit: later, als ik groot ben, dan doe ik het. Ik ging studeren aan de universiteit, verhuisde naar Berlijn, schreef een boek en probeerde een zo normaal mogelijk leven te leiden, in afwachting van... Op mijn 27ste verjaardag besefte ik dat de tijd traag aan me voorbijgleed. Mijn knipselmap puilde intussen uit van de succesvolle transitieverhalen, maar ik bleef stilstaan, hopend op een blikseminslag.

Uiteindelijk vond ik de moed om uit de kast te komen tegenover vrienden en familie. Ik vertelde hun dat ik liever een vrouw zou zijn en dat ik het nodige zou doen. Het was even slikken voor mijn ouders. Hun oudste zoon bleek een meisje te zijn. Maar ze reageerden goed, toonden zich heel begripvol. Transseksualiteit komt de laatste jaren vaak in de media, waardoor mensen er stilaan mee vertrouwd zijn geraakt.

Ontmannelijken
Ik meldde me aan bij het Genderteam in Gent, een groep van specialisten die transgenders intensief begeleidt. Een psychologe luisterde geduldig naar mijn verhaal en gaf me na een jaar de toestemming om aan een hormonenkuur te beginnen. Eerst drie maanden testosteronblokkers om te ontmannelijken, vervolgens oestrogeenpillen om te vervrouwelijken.

Ik temperde mijn eigen verwachtingen en wachtte geduldig op de effecten. Ik ging niet plots als vrouw leven, maar kleedde me androgyn. Dat was niet zo moeilijk, want de meeste van mijn vriendinnen lopen in versleten jeans en dragen geruite hemdjes. Heel anders dan die prinsessenjurken waar ik lang van droomde.

Ik liet mijn haar groeien en de schoonheidsspecialiste laserde mijn baard weg. In de spiegel merkte ik weinig veranderingen op, maar op straat werd het verschil stilaan duidelijk: ik werd steeds meer met mevrouw aangesproken. Sommige mannen riepen me zelfs na, floten. Het flatteerde me, maar maakte me tegelijk bang om 'ontmaskerd' te worden als man. Ik koos daarom voor het veilige grensgebied tussen man en vrouw.

Ik ging me zo neutraal mogelijk gedragen en kleden, maar de maatschappij is helemaal niet genderneutraal. In het herentoilet stond ik nonchalant bij het urinoir, tot een vijfjarige me toeriep: "Jij bent een meisje, jij mag hier niet zijn." Ik kon makkelijk het tegendeel bewijzen, maar besloot dat om vanzelfsprekende redenen niet te doen.

Zachter praten
De bakkersvrouw excuseerde zich uitgebreid nadat ik met mijn lage stem een tarwebrood bestelde. Ze dacht dat ik een vrouw was, maar "sorry, ik wist het niet, u bent een man, natuurlijk, het spijt me zo, heel gênant, nu zie ik het..." Ik lachte het beleefd weg. "Ach ja, het is dat lange haar van me." Ik maakte nadien een afspraak met een logopediste om zachter te kunnen praten. De grens tussen mannelijk en vrouwelijk voor een stem ligt rond de 164 hertz. Als je op die frequentie praat, is het moeilijk om het onderscheid te maken.

Mensen vinden het belangrijk om te weten wat je bent. Ben je nou een man of ben je nou een vrouw? Als dat niet meteen duidelijk is, worden ze nieuwsgierig of raken ze geïrriteerd. Ik veranderde daarom van strategie en ging mijn omgeving een handje helpen: ik droeg mijn haren los, kleedde me vrouwelijker en oefende voor de spiegel op mijn allerliefste glimlach. Ik probeerde het 'typisch mannelijke' te vermijden en exploreerde wat 'typisch vrouwelijk' zou zijn.

Maar het voelde niet juist, alsof ik een rol speelde en opnieuw in de kast was gekropen. Ik was mijn mannelijke kant gaan aanvaarden en voelde me evenveel vrouw als man. Of geen van beiden. Ik keerde terug naar het grensgebied tussen de twee geslachten, maar door de hormonentherapie begon ik er wel steeds vrouwelijker uit te zien: mijn gelaatstrekken werden zachter, mijn huid straalde en ik kreeg meer vrouwelijke vormen. Ik kon niet langer neutraal zijn in het zwembad, ik moest voortaan een badpak dragen. Het herentoilet werd verboden terrein.

Ik besloot om 'gewoon te zijn', in plaats van iets willen worden of niet te zijn. Ik wil niet kiezen en doe dat dan ook niet. Ik hoef niets meer te spelen en dat voelt als een bevrijding. Ik draag nu die versleten jeans met houthakkershemdjes, mijn haar vast want dat is lekker makkelijk. Als mensen me met meneer aanspreken is het goed, als ze me met mevrouw aanspreken, even goed. Ik ge-bruik mijn stem opnieuw zoals ik dat altijd al heb gedaan, zonder daarbij steeds naar de juiste toonhoogte te zoeken. Mijn ouders zien mij nog steeds als hun zoon, terwijl ik een vrouw ben voor mijn vriendin. Dat was niet altijd zo.

Onvoorwaardelijke steun
Ik was lange tijd samen met een geweldige vrouw. Ze is slim, ontzettend grappig en heel begaan met iedereen. We leerden elkaar kennen op de middelbare school en deelden een grote groep vrienden. Bijna tien jaar vormden we een stel. We waren het soort koppel waarvan iedereen dacht dat ze voor altijd bij elkaar zouden blijven. Toen ik na vijf jaar aan haar vertelde dat ik vrouw wilde worden, kwam de relatie onder druk te staan. Toch bleven we samen en steunde ze me onvoorwaardelijk in mijn transitie. Ze was verliefd geworden op de jongen in mij, maar die vervaagde steeds meer. Het vrouwelijke won gaandeweg meer terrein en dat deed haar pijn.

Mijn evolutie naar niet-kiezen hield voor haar voldoende herkenning over om verder te gaan met de relatie. Maar het knaagde bij mij. Het leek of ze maar een deel van mij graag zag en het andere deel voor lief nam. Een ander probleem was dat mijn zoektocht verlammend werkte. We konden op den duur geen enkele keuze meer maken, omdat we niet wisten hoe de toekomst eruit zou zien. De kinderwens werd steeds maar uitgesteld.

We gingen in relatietherapie, omdat we verder wilden met ons leven. Samen als het kon, apart als het moest. En toen leerde ik plots mijn huidige vriendin kennen. Het was liefde op het eerste gezicht. Ze zag me zoals ik nu ben en niet zoals ik was. Voor haar ben ik een vrouw met mannelijke trekjes. Het helpt me om toch een beetje te kiezen, want dat is nu eenmaal nodig om in deze wereld te overleven.

Vaak wordt er voor mij gekozen als ik niet kies. Op de luchthaven van Zaventem passeerde ik de metaaldetector en het alarm ging af. Een beveiligingsagent kwam naar me toe en vroeg me alleraardigst of hij me mocht fouilleren. Hij wilde wel even weten of ik een man of een vrouw was. En toen ging bij mij het licht uit. Ik wist niet wat te antwoorden en begon wat te stamelen. "Ik... euh... ben... euh..."

Verstrikt
In mijn hoofd ging het razendsnel: volgens mijn paspoort ben ik een man, maar ik wil niet dat hij aan mijn borsten komt, ik voel me een vrouw, soms, meestal, maar als ze me tussen mijn benen fouilleren..." Ik kwam er niet uit, raakte hopeloos verstrikt in mijn gedachten, waarop hij vroeg: "Wilt u gefouilleerd worden door een man of door een vrouw?" Dat was wel duidelijk. "Door een vrouw", antwoordde ik snel, opgelucht dat we eruit waren.

Enkele maanden later ging het alarm op Schiphol af. Daar houdt men een andere politiek aan. In plaats van het aan mij te vragen, keek de bewakingsagent in mijn paspoort. Net voor hij me begon te fouilleren, vroeg ik hem vriendelijk of hij dat soms aan zijn vrouwelijke collega kon overlaten. Hij zei kordaat dat er staat dat ik een man ben. Ik lachte zenuwachtig en zei hem dat ik toch liever door een vrouw wordt gefouilleerd. Zo ging het even op en neer, tot hij het opgaf en zijn vrouwelijke collega erbij riep.

Hoe moet het dan wel? De maatschappij verdeelt mensen in hokjes, dat is een realiteit waarmee ik moet leven. Ik weet niet of ik een eigen hokje zou willen, het derde geslacht, zoals dat in Nepal en India bestaat. Vorig jaar publiceerde Facebook een lijst van 71 mogelijke gendervariaties waaruit Amerikaanse gebruikers kunnen kiezen. Transgender, Transsexual, Trans*Woman, Pangender, Neither, Gender Fluid, Gender Nonconforming, Gender Questioning, Gender Variant, Gender-queer: ze zitten allemaal als gegoten, maar ik hoor het mezelf niet zo gauw zeggen tegen een bewakingsagent.

Nieuwe identiteitskaart
Taal is belangrijk, besef ik. In het Nederlands kun je enkel met 'hij' of 'zij' naar een persoon verwijzen. Mijn vrienden gebruiken het door elkaar en ik laat het daar maar bij. Het wordt zo snel gedoe, en ik haat gedoe. Ik wil me niet voortdurend verklaren aan anderen, dat doen andere mensen toch ook niet?

Ik ken verschillende transgenders die zich evenveel man als vrouw voelen en toch kiezen voor een operatie en een nieuwe identiteitskaart, omdat ze het gedoe beu werden. Voorlopig zie ik het mezelf nog niet doen, maar ik sluit ook compromissen. Als we met mijn voetbalteam aan een vrouwentoernooi deelnemen, houd ik me zoveel mogelijk in. Geen wilde tackles, waarvoor ik in het mannenvoetbal berucht was, geen luide peptalk voor mijn ploeggenoten. Zo houd ik me voorlopig staande in een wereld die langzaam aan het veranderen is.

Reageren? U kunt reageren via tijdpost@trouw.nl. Meer informatie over dit onderwerp vindt u op Transgender Netwerk Nederland.

Selm Wenselaers is 32 jaar en woont in Vlaanderen.