Onderling misbruik verziekt psychiatrie

Ingrid Peeters is beleidsmedewerker bij de Stichting Landelijke patiënten- en bewonersraden in de geestelijke gezondheidszorg. Ze wordt vaak geconfronteeerd met psychiatrische patiëntes die klagen over seksuele intimidatie en verbaal of fysiek seksueel misbruik. “Als ik met patiëntes praat, gaat het binnen tien minuten over dit onderwerp. Seksueel misbruik is schering en inslag binnen de psychiatrische instellingen.”

Ook T. Louwe, directeur van de Stichting Patiënten vertrouwenspersonen vindt dat het in psychiatrische ziekenhuizen niet bepaald veiliger is geworden. Er bestaat een steeds grotere druk vanuit Justitie om delinquenten in gewone psychiatrische ziekenhuizen (APZ) op te nemen. De ziekenhuizen hebben een opnameplicht voor mensen die onder een juridische maatregel vallen.

Louwe: “Dus mensen als u en ik die het ongeluk hebben om psychotisch te worden, lopen de kans om op dezelfde afdeling te zitten als deze delinquenten.” Volgens Louwe zijn de gewone algemene psychiatrische ziekenhuizen totaal niet ingesteld op de beveiliging van criminele psychiatrische patiënten.

C. Tonnaer, woordvoerder voor de koepel van instellingen in de geestelijke gezondheidszorg GGZ Nederland is het met hem eens. “Blijkbaar zijn dat mensen waar Justitie niet mee uit de voeten kan en de redenering is dan: zet de bedden in de APZ's in om het tekort in de TBS-klinieken op te vangen.” Tonnaer vindt dat een veel te simpele redenering omdat een APZ de behandeling en de beveiliging voor dit soort patiënten niet in huis heeft.

TBS'ers

In de instellingen van de H. C Rümke- groep in Utrecht worden ook nu TBS'ers opgevangen. Het zijn TBS'ers die in de laatste fase van hun behandeling zitten en, volgens woordvoerder W. Knijf, is er onder hen nog geen enkel recidive geval geweest. In een van de instellingen zijn de afgelopen tien jaren twee gevallen van seksueel geweld gemeld. Het laatste misdrijf was een aanranding die kortgeleden is aangegeven bij de politie. Het incident wordt nog onderzocht.

In een van de andere instellingen was er één geval van verkrachting. De verkrachter werd veroordeeld tot TBS en in die hoedanigheid uiteindelijk teruggeplaatst op dezelfde afdeling. Zijn slachtoffer was toen al uit de instelling ontslagen.

Vervolg op pagina 9

Misbruikte vrouwen in instelling liggen op de afdeling van seksueel ontremde mannen VERVOLG VAN PAGINA 1

Het psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang in Bennebroek deed vorige week in korte tijd aangifte van vier verkrachtigingen en twee aanrandingen binnen de instelling. Directeur Van Ewijk noemde het een rotprobleem, maar vond het aantal keren dat het misging nogal meevallen. Hij bestreed dat het aan de structuur van de instelling is te wijten.

Beleidsmedewerkster Peeters van de Stichting LPR vindt het probleem helemaal niet meevallen. “Bij seksueel ontremd gedrag van mannelijke patiënten wordt niet of nauwelijks ingegrepen omdat het 'bij het ziektebeeld' hoort. Het gedrag wordt enorm gebagatelliseerd. Als ze hun broek laten zakken zegt een verpleegkundige mischien: trek je broek omhoog, maar dat is alles.” Peeters kent vrouwen die bedreigd zijn met: 'Ik pak je straks wel in een hoekje' of 'Ik snij je borsten eraf'.

Mannen die dit soort ontremd gedrag vertonen, zitten op dezelfde afdelingen als vrouwen die in de war zijn geraakt door seksueel misbruik. “Eén op de drie vrouwen in die ziekenhuizen is seksueel misbruikt en die moeten dan op een afdeling slapen met dit soort mannen en kunnen niet eens de deur van hun slaapkamer op slot doen. Of mannen kunnen binnenkomen terwijl ze zich staan te wassen.”

Volgens Peeters komt het hele scala van verbale intimidatie tot verkrachting binnen de inrichtingen voor. Het is een glijdende schaal. “Er is heel veel misbruik. De seks gebeurt dan wel met een zekere instemming van de vrouw, in ruil voor bijvoorbeeld een pakje sigaretten. Of er wordt dreiging achter gezet, nog niet eens fysiek geweld, maar wel een constante dreiging.” Vervolgens is het voor de vrouw moeilijk om te klagen.

Als er al een klacht wordt ingediend wordt die niet serieus genomen. “Het is dan zijn woord tegen het hare, zij heeft het maar verzonnen, het hoort bij haar ziektebeeld en ze wordt genegeerd. Dat hoeft je maar één keer te overkomen en je klaagt echt nooit weer.”

Peeters is vanaf 1993 aan het werk om een model voor beleid omtrent seksuele intimidatie te ontwikkelen, maar tot nu toe is geen enkel subsidieverzoek gehonoreerd. Ze vindt het hoog tijd dat de instellingen officieel een dergelijk beleid instellen. “Dat patiënten en medewerkers duidelijk wordt gemaakt wat intimidatie en seksueel geweld is en welke sancties erop staan.” Daarnaast moeten er vertrouwenspersonen worden aangesteld die ook klachten over medepatiënten behandelen. De huidige vertrouwenspersonen behandelen alleen klachten over personeel.

De koepelorganisatie GGZ Nederland heeft geen regelementen of protocollen die een kader geven voor hoe een instelling moet handelen in geval van seksuele intimidatie. “Er is wel een werkgroepje geweest toen in het psychiatrisch ziekenhuis Zon en Schild in Amersfoort vrouwen van buitenaf werden meegelokt met een pakje sigaretten.” Het werkgroepje heeft niet tot een overkoepelend beleid geleid. “Ieder ziekenhuis is vrij om zelf beleid te maken. Er zijn in veel instellingen vrouwenhulpverleners aangesteld.”

Tralies

Louwe van de Stichting Vertrouwenspersonen vindt het moeilijk om in te schatten hoe vaak verkrachtingen binnen de instellingen voorkomen. Hij wordt er weinig mee geconfronteerd en er zijn in ieder geval geen cijfers over. “Ik zie niet in hoe je het zou moeten voorkomen, zonder draconische maatregelen te nemen. Mensen zitten niet meer achter tralies in de instellingen, misschien is dit de keerzijde van de grotere vrijheid.”

Uit cijfers van het PIGGZ, het registratiesysteem van de geestelijke gezondheidszorg blijkt dat er in 1995 in de algemeen psychiatrische ziekenhuizen 34 780 opnames waren. Daarvan waren er 4 778 op basis van een inbewaringstelling of een rechterlijke maatregel, de gedwongen opnamen van mensen die voor zichzelf of een ander een concrete bedreiging vormen. Vanuit het strafrecht werden er 284 mensen in de ziekenhuizen geplaatst, van wie 43 vanwege een onvoorwaarlijke TBS.