Of een doel 'goed' is, beslis je zelf

Misschien hadden sommigen verwacht dat ze het ene schandaal na het andere zou onthullen. De wereld van de gevestigde goede doelen op zijn grondvesten zou laten trillen. Twee jaar geleden richtte Esther Jacobs (35) de Donateursvereniging op, een vrijwilligersinitiatief dat gevers meer inzicht wil bieden in de goede-doelenwereld. Er was schreeuwende behoefte aan, want Nederlandse goede doelen besteden minstens vijf miljard euro per jaar (totaalcijfers zijn niet bekend). En die uitgaven worden bijna niet gecontroleerd.

Na de vliegende start van de vereniging lijkt echter het wat stil geworden “Ik sla inderdaad niet in het openbaar met de vuist op tafel“, erkent Esther Jacobs (35). “Je zult van mij zelfs niet horen wat 'slechte' goede doelen zijn. Waarom niet? Zo'n oordeel is onmogelijk. En het lost niets op.“

De Donateursvereniging, zegt Esther Jacobs, wil structureel zaken veranderen in de wereld van de goede doelen. “We verzetten veel werk. We willen dat er meer transparantie komt - dat wordt tijd. Maar die aanpak kost tijd. Het is ook een lastiger boodschap om uit te dragen. Met het melden van smeuïge schandalen zou ik vaker in de tv-studio's zitten dan nu.“

Esther Jacobs zit aan de keukentafel. Haar huis dient al zeven jaar als kantoor voor haar activiteiten in de wereld van de goede doelen. Daarin kwam ze bij toeval terecht, toen ze het idee opvatte om oud muntgeld in te zamelen voor het goede doel. 'Coins for Care' bracht 16 miljoen euro op. En maakte de jonge initiatiefneemster in een klap beroemd. Ook omdat ze harde kritiek had geleverd op dikbetaalde medewerkers en onnodige uitgaven van gevestigde goede doelen, die via hun 'Eurocollecte' óók muntgeld inzamelden.

De Donateursvereniging was het logische vervolg. “Ik bleef maar e-mails ontvangen, uit het hele land, van mensen die het eens waren met mijn kritiek. Er bleek een enorme behoefte aan onafhankelijke informatie over goede doelen. Toen heb ik gedacht: laat ik het maar doen, ik ga verder. Ik heb sponsors gezocht, een paar oude computers geregeld, stagiaires en vrijwilligers. We draaien al twee jaar op nagenoeg niets.“

Bewust heeft ze nooit salaris gevraagd, en richtte ze de slaapkamers in als als kantoor. Het was zowel een ideële als een strategische keuze: “Ik hoef geen luxe leventje. Ik reis graag en heb al honderd landen bezocht, waar ik armoede zag, maar ook kansen om de wereld te verbeteren. Ik geef ik niet om geld. Gratis werken voor het goede doel is mijn manier om die betere wereld te realiseren.“

Dus werkt ze al jaren af en toe als duurbetaalde marketingconsultant (ex-Nyenrode), om zich de rest van de maand in te zetten voor de Donateursvereniging. “Het scheelt een hoop discussie dat ik geen salaris vraag. Ik heb me nooit hoeven verdedigen wat betreft mijn financiële belangen. Het publiek vertrouwt me, juist omdat ik er niets aan overhoud.“ Ze stelt monter vast: “Het heeft ook veel gratis publiciteit opgeleverd voor de Donateursvereniging.“

Haar missie: de wereld van de goede doelen moet veel 'transparanter' worden. Gevers hebben recht te weten wat er met hun geld gebeurt. Hoeveel blijft er van elke euro over na aftrek van kosten en fondsenwerving? Wat verdient de directeur? Kan een donateur vragen om verschoond te blijven van tussentijdse mailings? De vereniging stelde (samen met accountantskantoor PriceWaterhouseCoopers) de 'Transparantprijs' in voor het goede doel met het beste jaarverslag. Maar hoofdactiviteit is het aanleggen van een website met alle jaarrekeningen van en informatie over goede doelen.

Dat valt nog niet mee. Er zijn wel 30000 goede doelen in Nederland. Er staan er nu 2300 op de website www.geefwijzer.nl, grote en kleine. “De helft van de goede doelen die we aanschreven, weigerde cijfers te geven of liet niets van zich horen. Zelfs de 300 goede doelen die een CBF-keurmerk voeren en verplicht zijn hun cijfers openbaar te maken, gaven vaak geen soelaas. Dat is zorgwekkend. Het publiek vraagt om openheid.“

Toch zul je van de Donateursvereniging geen waardeoordeel horen over 'goed' of 'slecht' presterende goede doelen. Is dat niet waar het publiek juist behoefte aan heeft? “Geven is een persoonlijke keuze. De enige die kan afwegen wat voor jou een 'goed' doel is, ben jijzelf. Mensen willen misschien liever dat we een soort Consumentenbond worden en labels uitdelen: dit is de 'beste koop'. Maar dat is ondoenlijk. Geef je liever aan een grote organisatie, of aan een kleine? Welke werkwijze spreekt je aan? Het is ook bijna onmogelijk om van 30000 goede doelen de effectiviteit te beoordelen. Ze zijn onderling zeer verschillend. En hulpverlening is per definitie inefficiënt. Een organisatie die condooms uitdeelt in de steden in Afrika werkt goedkoper dan een organisatie die condooms uitdeelt op het platteland. Wat is beter? Misschien wel het laatste. Het zal er vooral van afhangen wat jou als gever aanspreekt.“

Ze kent de voorbeelden van projecten die kritiek ontvingen. Neem Motherhood, dat voedselpaketten naar India bracht, maar een veelvoud had kunnen uitdelen als het ter plekke de hulpgoederen had ingekocht. “Nederlanders vulden zelf een doos. Dat is misschien niet efficiënt. Maar het gaf de gevers wel een geweldig gevoel van betrokkenheid. Bewustwording is ook een doel. Ik kan niet zeggen: jullie doen het fout.“

Wat meespeelt, is dat de Donateursvereniging heeft gezien dat kritiek tot gevolg kan hebben dat donateurs hun vertrouwen verliezen. Foster Parents Plan stortte in na een rel over de bestedingen. De Hartstichting verloor miljoenen aan donaties na de rel over het salaris van de directeur. Esther Jacobs had die zaak aan het rollen gebracht, met een zijdelingse opmerking in een interview.

“De uitkomst was frustrerend: donateurs die afhaken, dat kan nooit de oplossing zijn. Zelfs andere goede doelen haalden minder op bij collectes. De Donateursvereniging wil constructieve verbeteringen. Dat betekent dat je een evenwicht moet vinden: enerzijds kritisch de sector volgen en prikkelen, anderzijds uitkijken dat incidenten niet het debat gaan beheersen. Daar is niemand bij gebaat.“

Het balanceren tussen die twee uitersten kost haar soms moeite. Vorig jaar had Esther Jacobs het 'even gehad' met de wereld van de goede doelen. Om er uit te breken, deed ze mee aan het tv-programma 'Expeditie Robinson', waarvoor ze op een onbewoond eiland bivakkeerde. Ze maakte furore door stand te houden onder het getreiter van twee mannelijke concurrenten. “Sindsdien word ik herkend op straat. Dat was nog nooit gebeurd in al die jaren dat ik op tv ben geweest met een inhoudelijk verhaal. Wel raar.“

Ondertussen meldde zich ook een grote sponsor voor de Donateursvereniging. Telecommiljonair Ton aan de Stegge gaf 300000 euro om de organisatie voor drie jaar verder te helpen. Voor het eerst is er geld om kantoorpersoneel te betalen, en zal ook Esther Jacobs zelf een vergoeding krijgen. “We zaten op het omslagpunt: blijft het liefdewerk-oudpapier, of kunnen we een tandje bijzetten? Eindelijk kan het.“