Oeroude drug zorgt voor derde psychedelische golf

Op een afgelegen plek in het bos bij Nijmegen, in een kerk in Amsterdam, een statige villa op een landgoed in Limburg of in een kampeerboerderij in Drenthe: overal in het land komen regelmatig mensen bij elkaar voor een bijzonder soort rituelen. Rituelen waarbij gebruik wordt gemaakt van psychoactieve (geestverruimende) planten. Met name ayahuasca, een drankje uit het Amazonegebied is populair, maar ook de West-Afrikaanse ibogawortel, de peyote en San Pedro-cactus uit Zuid-Amerika en bepaalde in Nederland voorkomende inheemse paddestoelen kunnen ceremonieel worden gebruikt.

Wat beweegt mensen om een vaak niet zo smakelijk goedje tot zich te nemen waardoor ze zich urenlang in een veranderde bewustzijnstoestand bevinden? En in hoeverre is er sprake van een opleving van psychedelicagebruik?

Michou Reuland (46) was een paar weken geleden nog bij een ayahuascaceremonie in Den Haag. Ze drinkt het Amazonebrouwsel regelmatig in verschillende groepen. "Deze ceremonie was gericht op heling. Er waren speciaal genezers uit Brazilië overgekomen. Op een gegeven moment werd ik midden in de cirkel door wel zes van hen tegelijk behandeld, onder andere met aanrakingen, geluiden en kruiden. Sindsdien heb ik het gevoel dat er echt iets in mij is veranderd: ik ben bewegingsdocent, maar heb een poos stilgezeten. Nu merk ik dat mijn kracht en energie weer zijn toegenomen."

In de landen van herkomst worden ayahuasca, iboga en de cactus traditioneel in een rituele context gebruikt. Mensen zoeken naar genezing van ziekten of een oplossing voor hun problemen bij een sjamaan of medicijnman die weet hoe het middel moet worden geprepareerd. Nieuwe vormen van psychoactieve rituelen, die ook in Nederland worden georganiseerd, zijn ontstaan uit een kruisbestuiving van verschillende tradities. Therapie en religie of spiritualiteit gaan daarbij hand in hand.

Oorsprong
Waar komt de westerse belangstelling voor dit soort rituelen vandaan? Zelfstandig onderzoeker Arno Adelaars schreef wetenschappelijke en journalistieke teksten over problematisch drugsgebruik, xtc, paddo's en ayahuasca. De afgelopen jaren deed hij veldwerk met Zuid-Amerikaanse sjamanen en medicijnmannen. "Als je kijkt naar de bijeffecten is de populariteit van dit soort middelen eigenlijk verbazingwekkend", zegt Adelaars. "Van ayahuasca word je bijvoorbeeld misselijk en moet je soms overgeven. Maar blijkbaar hebben mensen behoefte aan een diepe innerlijke ervaring. Ze willen inzichten krijgen of iets beleven wat ze in een normale toestand niet zouden meemaken."

Adelaars vergelijkt de huidige interesse in psychoactieve planten met de populariteit van oosterse spiritualiteit in de jaren zestig. "Het lijkt op het eerste gezicht heel verschillend: waar je in de oosterse tradities de stilte opzoekt door naar binnen te keren, bijvoorbeeld door meditatie, veroorzaakt een psychedelische ervaring eerder een orkaan aan indrukken. Maar als je door die orkaan heengaat, kom je uiteindelijk op hetzelfde punt uit. De weg ernaartoe is alleen veel chaotischer."

De populariteit van psychedelica gaat in golven, volgens Adelaars. "Het ene middel is een tijdje hip en dan komen er andere in de belangstelling. De psychedelische revolutie van de jaren zestig kan je zien als de eerste golf, met lsd en de 'Summer of love' van 1967. Xtc werd ontwikkeld als reactie op het lsd-verbod en was de oorzaak van de tweede psychedelische golf in de jaren tachtig, die samenging met de house-cultuur. De laatste jaren zie je een enorme diversiteit aan synthetische 'designer drugs', tegelijkertijd is er toenemende belangstelling voor de 'oude' psychoactieve planten, zoals ayahuasca, iboga, en in mindere mate de cactussen. Je zou kunnen zeggen dat we nu een derde psychedelische golf meemaken."

Het aantal gebruikers is niet bekend. Dat komt doordat er nog nooit grootschalig bevolkingsonderzoek is gedaan naar psychedelicagebruik, legt Tibor Brunt, onderzoeker aan het Trimbos-instituut uit. "Uit een kleiner onderzoek onder ruim drieduizend uitgaande jongeren in 2013, blijkt dat 22 procent wel eens psychoactieve truffels had geprobeerd en 8,5 procent lsd. Vergeleken met een partydrug als xtc, die 70 procent van de jongeren in het betreffende onderzoek wel eens had gebruikt, is het aandeel van psychedelica een stuk lager. Mensen gebruiken het vaak ook niet in een uitgaansgelegenheid, maar op een rustige plek thuis of in de natuur."

Het ceremonieel gebruik van psychoactieve planten is volgens Brunt een marginaal verschijnsel. "Ik schat dat niet meer dan enkele honderden Nederlanders ermee bezig zijn, misschien duizend."

Volgens Arno Adelaars is die schatting aan de lage kant. "In 1996 schreef ik er al over. Toen waren er misschien duizend mensen die ooit van ayahuasca hadden gehoord, van wie enkelen het ook gebruikten. Nu zijn het er vele malen meer." Hoeveel precies weet ook hij niet, maar 'duizenden zijn het er beslist'.

Renaissance
Ook de Britse psychiater Ben Sessa signaleert een opleving van het psychedelicagebruik. Hij schreef er een boek over, 'The Psychedelic Renaissance'. Sessa: "Met 'renaissance' doel ik vooral op een toename aan wetenschappelijk onderzoek naar psychoactieve stoffen."

In de jaren vijftig en zestig werd ook al onderzoek gedaan naar het therapeutisch potentieel van psychoactieve middelen. Sessa: "Vooral toepassingen binnen de psychiatrie leken toen veelbelovend. Vanwege de War on Drugs heeft dit onderzoek jaren stilgelegen, maar sinds vijf à tien jaar kan het weer."

Uit recente studies is gebleken dat psilocybine en lsd succesvol kunnen worden ingezet bij verschillende angststoornissen. Sessa: "Ook wordt onderzoek gedaan naar MDMA, dat lijkt goed toepasbaar bij angsten en depressies. Van iboga en ayahuasca is bekend dat het, in combinatie met de juiste begeleiding, werkt tegen verslaving. Ook daar zou nog meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan moeten worden."

Tibor Brunt is bekend met de wetenschappelijke publicaties, maar volgens hem is het nog te vroeg om de loftrompet te steken. "Voor zover we weten zijn de meeste psychedelische middelen fysiek niet toxisch en ook niet verslavend, maar ze kunnen wel behoorlijk heftige ervaringen oproepen. Vooral bij mensen die psychisch niet sterk in hun schoenen staan is gebruik af te raden."

Arno Adelaars beaamt dit: "Psychedelica zijn niet voor iedereen. Je ziet dan ook dat het een heel ander publiek trekt dan bijvoorbeeld stimulerende middelen. Bij een psychedelische ervaring verlies je op zijn minst gedeeltelijk je zelfcontrole en daar moet je je aan kunnen overgeven. Daarnaast is goede begeleiding van groot belang."

Truffelceremonies
Sinds een jaar organiseert de Duitse Oliver (39) met een vriend truffelceremonies - in Nederland, omdat die in Duitsland illegaal zijn. Zijn achternaam heeft Oliver liever niet in de krant. "Als mensen ons willen vinden, doen ze dat toch wel." Hoe kwam hij op het idee om de ceremonies te organiseren? Oliver: "Psychoactieve paddestoelen zijn in 2008 verboden, maar truffels zijn wel legaal en werken op dezelfde wijze. Bovendien zijn ze inheems. Dat spreekt me aan: hiermee gaan we terug naar de wortels van onze eigen cultuur. Waarom zouden we planten van de andere kant van de wereld importeren als ze ook op eigen bodem groeien?"

Een bijeenkomst duurt een heel weekend. "We komen met zo'n 15 mensen bij elkaar op een mooie, rustige plek. Als begeleiders blijven we zelf nuchter. We hebben natuurlijk wel veel ervaring, dus we weten wat de mensen meemaken." De truffelrituelen zijn deels geïnspireerd op sjamanistische rituelen, zoals die ook met ayahuasca worden gehouden. Oliver: "Daarnaast laten we ons inspireren door spirituele leraren zoals Eckhart Tolle en Ram Dass. Het allerbelangrijkste is uiteindelijk het vieren van het leven zelf: daar gaat een ceremonie over."

Mensen hebben verschillende redenen om zo'n weekend bij te wonen. Oliver: "Met truffels kan je veel inzichten in jezelf krijgen. Het kan helpen om dingen waar je mee zit los te laten."

Michou Reuland ervoer iets vergelijkbaars met ayahuasca: "Tijdens zo'n ritueel kan ik naar de donkere stukken in mezelf kijken. Daardoor gaan ze uit je systeem. In die zin geneest het." Daarnaast helpt het volgens haar "om de spirituele verbinding terug te vinden in jezelf".

Oliver: "Je keert terug naar de energie of liefde die in ons allemaal is. Je realiseert je dat wij allemaal goddelijk zijn."

De deelnemers aan zijn truffelrituelen hebben uiteenlopende motieven, zegt Oliver. "Sommige mensen komen gewoon om uit te rusten en bij te komen van hun drukke leven. Tijdens het weekend hoef je helemaal niks, wij zorgen goed voor iedereen en maken bijvoorbeeld lekker eten klaar. Het samenkomen als mensen en het delen van ervaringen is belangrijk."

Reuland beaamt dat: "Ik houd erg van het gemeenschapsgevoel. Het bijzondere is dat de mensen met wie je samen drinkt, het maakt niet uit waar het is of met wie, altijd aanvoelen als familie."