Oekraïne-verdrag is niet te lastig voor referendum

U moet lekker thuisblijven, luidt de oproep van Rob de Wijk over het raadgevend referendum op 6 april. Volgens hem is het referendum over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne zinloos aangezien het verdrag feitelijk niet meer zou kunnen worden teruggedraaid (Opinie, 22 januari). De Wijk meent voorts dat internationale verdragen zich niet lenen voor referenda, omdat zij op een andere wijze tot stand komen dan nationale wetgeving.

Vanwaar zoveel misbaar? Ook een referendum over zo'n Europese kwestie kan immers het vertrouwen in de politiek versterken en een aanvulling vormen op de vertegenwoordigende democratie.

Het Nederlands referendum voorziet in een groeiende behoefte van burgers om zich rechtstreeks uit te spreken over tal van onderwerpen. Uit onderzoek van het SCP blijkt een relatief groot en duurzaam verlangen onder de Nederlandse bevolking naar meer directe democratie. Bijna 80 procent vindt dat 'over voor ons land belangrijke beslissingen door de kiezer zelf moet worden gestemd'.

Meer referendumverzoeken
Burgers richten hun kritiek op gekozen politici, maar stellen daar grote steun voor meer directe democratie tegenover. We zien dit terug in een groeiend aantal referendumverzoeken - zoals over de komst van asielzoekerscentra - en in dagelijkse Idols-achtige stemmingen op televisie of internet over van alles en nog wat.

Natuurlijk roepen referenda spanning op met onze vertegenwoordigende democratie. Maar is dit werkelijk een probleem? Ons parlement zelf heeft afgelopen zomer burgers de mogelijkheid geboden een raadgevend referendum af te dwingen. De wetgever heeft internationale verdragen uitdrukkelijk niet uitgesloten van referenda. Zo kan de volkswil directer doorklinken voorafgaand aan het definitieve besluit.

Wordt EU-voorzitter Nederland bij een tegenstem van volk en parlement voor voldongen feiten geplaatst? Waarschijnlijk niet. Een Nederlands 'Nee' betekent feitelijk heronderhandeling over het akkoord met Oekraïne. Daarvan is de uitkomst ongewis, maar de insteek van Nederland is wel legitiem. De ratificatie van het akkoord is dan immers opgeschort.

Hapklare brokken
Het referendum op 6 april past binnen een ontwikkeling waarin de afgelopen decennia meer dan vijftig referenda over Europese integratie gehouden werden. De helft behelsde de ratificatie van verdragen. Bij vijf Zwitserse referenda beoogden de initiatiefnemers een voorgenomen verdrag te blokkeren, overigens zonder succes. Ook internationale verdragen lenen zich dus prima voor referenda en Nederland kan hierbij leren van andere landen. Een onderhandelingsproces of de complexiteit van Europese vraagstukken zijn geen reden ervan af te zien.

Wel zijn voor ieder referendum een ordentelijke organisatie, heldere vraagstelling en deugdelijke informatie vereist. Afgelopen december nog sprak 72 procent van de Denen zich uit over het opgeven van de Deense uitzonderingspositie op het Europees justitiebeleid en Europol.

Een ingewikkeld voorstel hierover werd in hapklare brokken via brochures, websites, stemwijzers en debatten aan de kiezers aangeboden. Dat de Deense regering dankzij 53 procent tegenstemmers het onderspit delfde, lag in ieder geval niet aan de informatievoorziening. Hopelijk komt in de resterende maanden tot de stemming ook in Nederland een goede informatiecampagne op gang, die niet beperkt blijft tot 'we zullen het u nog een keer uitleggen'.

Zo kan ook dit referendum het vertrouwen in de politiek versterken en een aanvulling vormen op onze parlementaire democratie. De referendumcommissie heeft in ieder geval een heldere vraag opgesteld: 'Bent u voor of tegen de wet tot goedkeuring van de Associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne?' Blijft u thuis, of zegt u het maar.

Joost van den Akker en Koen van der Krieken: promovendi op respectievelijk Europese en gemeentelijke referenda aan de Universiteit Twente en Tilburg University.