Obama en Guantánamo Bay: een slotoffensief

Guantánamo heeft inmiddels de grootste prioriteit van Obama, die deze zomer de ene na de andere succesmedaille op zijn overhemd kon spelden. Obamacare, Cuba, het homohuwelijk, Iran: de president had de wind duidelijk in de rug.

Behalve bij Guantánamo dus, de gevangenis op Cuba waar nog 116 gedetineerden vastzitten en die in 2001 werd geopend door toenmalig president George W. Bush. Al sinds Obama in 2008 president werd, wilde hij de gevangenis sluiten. Eerst zelfs binnen een jaar, maar dat liep behoorlijk uit.

De afgelopen dagen draaide de campagnemachine van Obama weer volop. Dat was zeker nodig, want uit berichtgeving van de New York Times bleek dat de beweegruimte van Obama rond Guantánamo snel verminderde. Zijn chef veiligheid Ashton Carter (de opvolger van Chuck Hagel) had in de eerste zes maanden van zijn dienst nog geen enkele gevangene getransfereerd, iets wat het sluitingsproces geen goed deed.

Het Witte Huis haastte zich de moeilijke situatie te bagatelliseren. Verschillende woordvoerders lieten de afgelopen week vallen dat Obama juist de laatste hand legt aan een nieuw plan voor de gevangenis. Dit plan moet later worden voorgelegd aan het Congres. Lisa Monaco, een hoge adviseur van president Barack Obama, liet dit weekend een paar details los.

Amerika wil 64 gevangenen die te gevaarlijk zijn om vrij te laten, opvangen op het Amerikaanse vasteland, in speciale 'supermax' gevangenissen. "Ze worden hier gevangen gezet op veilige plaatsen, onder militaire wet en in militaire detentie. Dat is de enige manier waarop Guantánamo gesloten kan worden", aldus Moncao. De overige gevangenen worden overgeplaatst naar andere landen, hoe moeilijk dat proces ook is.

Maar ook overplaatsing naar het vasteland van Amerika is niet eenvoudig. Vooralsnog is dat zelfs wettelijk verboden. Republikeinse senatoren die tegen de sluiting zijn, hebben de laatste jaren de gevangenis 'bevroren'. Er werden wetten aangenomen die de overplaatsing van gevangenen verhinderden, of de geldkraan om dat te doen dichtdraaiden. Op deze manier is het onmogelijk geworden om gevangenen in Amerika op te sluiten.

Veto op defensiewet
Obama probeert nu voor een laatste keer die impasse te doorbreken. De president heeft nog achttien maanden om zijn plan door te voeren. Dan moet hij het Witte Huis verlaten. "Waarom deze molensteen overdragen aan de opvolger van de president?", aldus adviseur Lisa Monaco.

Daarom presenteert de president en zijn team de plannen 'binnenkort', maar in ieder geval voor de stemming over de verdeling van het budget van de Amerikaanse defensie, de National Defence Authorization Act (NDAA), hoogstwaarschijnlijk in de herfst. Dat biedt de president namelijk de kans zijn traditionele drukmiddel uit te spelen: een veto op de defensiewet (section 1031), waarin de (financiële) regels over Guantánamo staan, als het Congres de zaak-Guantánamo niet laat vallen.

Deze 'must pass'-wet is van vitaal belang voor Defensie en Obama heeft het daarom nog nooit aangedurfd om zijn veto daadwerkelijk toe te passen. Met het einde van het presidentschap in zicht heeft Obama echter niets te verliezen. De clash met het Congres (met Republikeinse meerderheid) lijkt steviger dan ooit te worden.

Wat zijn de kansen?
Met grote Republikeinse tegenstand en zelfs enkele Democraten die niet graag zien dat Guantánamo wordt gesloten, is het maar de vraag hoe ver Obama komt. Bovendien is de NDAA door de Senaat met een twee derde meerderheid aangenomen, waardoor de wet daar veto-proof is. Het Huis van Afgevaardigden heeft bijna een twee derde meerderheid die nodig is om het veto te overrulen. Een veto is daarom bijna een 'politieke atoombom', aldus een politiek commentaar.

Het is ook maar de vraag of Obama de eigen Democraten kan overtuigen. Van enkele gevangenen is bekend dat ze zich weer op het strijdtoneel begaven, tot verontwaardiging van een deel van de Democratische afgevaardigden. Het wordt heel moeilijk voor Obama om dat recht te praten.