Noorden heeft lobby hard nodig

Te lang, vindt de Tweede Kamer. Vlak voor het parlement in de zomerstand gleed, maakte het CDA-Kamerlid Sander de Rouwe hier een punt van. Ondanks de investeringen in het spoor is de reistijd van de Randstad naar het Noorden vrijwel hetzelfde als vijftig jaar geleden, stelt hij. In een motie draagt de Kamer het kabinet op om daar snel iets aan te doen.

De Rouwe heeft het over meer dan de reistijd alleen. Die staat symbool voor de lobby van het Noorden om een eigen economie op de been te houden en tegelijk mee te doen met de dynamiek van de Randstad.

De noordelijke provincies moeten in Den Haag vechten voor hun belangen. De lobby van Friesland, Groningen en Drenthe is altijd onderscheidend geweest. De laatste decennia komt dat tot uitdrukking in het Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Die organisatie lobbyt voor geld in Den Haag en bij de EU in Brussel. En als het goed is, wordt de koek evenwichtig verdeeld in de streek.

Met een goed verhaal in Den Haag arriveren is al lastig, het iedereen naar de zin maken is soms nog moeilijker. Want Friezen en Groningers, dat zijn geen natuurlijke vrienden. Groningen is twee keer zo groot als Leeuwarden en die Friese hoofdstad heeft weer twee keer zoveel inwoners als Assen. Bovendien is Groningen een echt centrum, dat de ommelanden overvleugelt. Leeuwarden moet meer delen, met steden en grote dorpen in de provincie, zoals Sneek, Drachten en Heerenveen.

Hoe moeizaam de samenwerking soms verloopt, bleek eind jaren tachtig toen de VVD-commissarissen Hans Wiegel en Henk Vonhoff een afspraak maakten over de bezuinigingen van het kabinet-Lubbers. Groningen ging zich richten op cultuur en Leeuwarden zou de stad worden voor hbo-opleidingen. Dus moest Leeuwarden het einde van het Frysk Orkest slikken. Er volgde een donderend Fries protest. Het Groningse onderwijs verhuisde daarna maar stukje bij beetje naar Leeuwarden en dat voedde de vrees van de Friezen dat de Groningers wel willen hebben, maar niet willen delen. De Friezen wantrouwen Groningen, de natuurlijke hoofdstad van het Noorden. De krant daar heet niet voor niks: Dagblad van het Noorden.

Magneettrein
Gelukkig kwam er na het traumatische herenakkoord snel een nieuwe kluif om de tanden in te zetten. Onder anderen door Kamerlid Johan Remkes, ex-gedeputeerde van Groningen en tegenwoordig commissaris van de koning in Noord-Holland, werd gepleit voor geld om de economie in de noordelijke provincies verder te helpen.

Een commissie onder leiding van ex-minister Harry Langman stelde in 1997 voor om vijf miljard euro te investeren. Een deel daarvan werd ook besteed, maar een nieuw plan doemde op aan de horizon: een snelle magneettrein van de Randstad via het oosten van Friesland naar Groningen. Jarenlang stond een model van het vehikel langs de snelweg bij Drachten. Het plan mislukte. Het kwam niet verder dan de aanleg van de Hanzelijn, een ontbrekend stukje spoor in de Flevopolder, een treinverbinding die al met al niet veel tijdwinst oplevert. Omdat de magneettrein niet doorging, kwamen er wel miljarden voor andere infrastructuurprojecten.

De lobby voor een snelle spoorverbinding was logisch, zegt de Friese commissaris van de koning, John Jorritsma. Voor het Noorden is aansluiting op de hoofdstructuur van spoor en snelwegen belangrijk. "Wij liggen in de periferie van de economische dynamiek. Om toch te concurreren met andere delen van Nederland en Europa moet je verbindingen hebben. Een snelle spoorverbinding is er niet gekomen, maar met het compensatiegeld hebben we heel veel kunnen verbeteren. Meer openbaar vervoer, de haak om Leeuwarden (een halve rondweg), de ring om Groningen en betere verbindingen met Duitsland om een deel te noemen. Wij hebben zelf ook een deel betaald en dat is natuurlijk terecht."

Limburger en ex-Kamerlid Ger Koopmans, tegenwoordig gedeputeerde in zijn provincie, vertelt over de onderhandelingen in 2008 over de compensatie en meent dat het afblazen van de magneettrein bepaald geen teleurstelling was voor de noorderlingen. "Minister Eurlings (verkeer) zat op de kamer van CDA-fractievoorzitter Van Geel. Ik was er bij als infrastructuurspecialist van het CDA en Diederik Samsom als vertegenwoordiger van de PvdA. Op een verdieping boven ons zat een aantal gedeputeerden uit het Noorden. Aanvankelijk werd er 1,4 miljard geboden. Ik ging de trap op en kwam terug: dat gaat 'm niet worden. Het Noorden wilde 2,5 miljard. Voor het CDA was 2 miljard de ondergrens en het werd uiteindelijk 2,160 miljard. Toen ik dat boven vertelde, gingen de noordelijke bestuurders door het dak."

In het Noorden was hier en daar al het idee dat de magneetspoortrein een fata morgana zou zijn. Vooral bij de Friezen die er maar ten dele van zouden profiteren. De gedeputeerden staken het geld dat zij van Eurlings kregen dus snel in hun zak. Koopmans: "Wie nu door het Noorden rijdt, ziet dat er veel is gebouwd en er liggen hopen zand voor meer."

Spanning
Zoals Johan Remkes de lobby voor investeringen in het Noorden leidde, zo gaat het nog vaak. Regelmatig komen Kamerleden uit het Noorden bij elkaar in Assen om bij te praten: het Noordelijk Convent. Een van die leden is PvdA-Kamerlid Tjeerd van Dekken. Of het nu gaat om geld voor de sociale werkvoorziening in Oost Groningen of om het leed dat de ondergang van aluminiumfabriek Aldel voor Delfzijl veroorzaakt, Van Dekken slaat op de trom.

Dat levert wel spanning op tussen het dienen van het algemeen belang en de eigen regio. Van Dekken vindt het heel goed om voor de eigen regio op te komen: "Het is je taak als volksvertegenwoordiger." Hij wees op de gevolgen toen staatssecretaris Teeven (justitie) vorig jaar gevangenissen wilde sluiten en boekte daarmee succes.

"De Kamer had eerder al in een motie aangenomen dat bij de discussie over de reorganisatie van de rijksdiensten gekeken moet worden naar krimpgebieden", zegt hij.

Koopmans vindt het ook prima dat Kamerleden opkomen voor de regio waarin zij wonen: "Je weet dat geld voor infrastructuur vanzelf naar het Westen vloeit. Dat heeft te maken met de hoeveelheid ambtenaren die de focus heeft op de Randstad, maar ook met de aard van de problemen daar. Als Kamerlid moet je dus op tijd een greep in de kas doen om het Noorden, Oosten en Zuiden iets te bieden."

Twee keer per jaar bespreekt de Kamer met de minister hoe het ervoor staat met de infrastructuur-projecten. Ter voorbereiding stuurt de minister een brief aan de Kamer. Ex-Kamerlid Koopmans: "Die ging altijd rechtstreeks door naar het mailadres van vijftig gedeputeerden en burgemeesters met de vraag: wat moet er beter? In het debat met de minister had ik dus altijd wel tekst."

De miljarden die de noordelijke provincies in de jaren negentig kregen om de werkgelegenheid op te krikken, worden beschouwd als een goed voorbeeld van een sterke lobby, zegt Jorritsma. "Maar toen was de werkgelegenheid ook nog veel lager in het Noorden dan elders in het land. Nu is het beeld anders en zitten we op het landelijk gemiddelde." Het gaat nu goed met het Noorden, vertelt hij. De agro-industrie rond Heerenveen bloeit, in de Eemshaven wordt de ene lap grond na de andere uitgegeven. Zielig doen om zo geld te vangen, daarmee heeft Jorritsma niks. "De regio is zeer zelfbewust. Er heerst geen Calimero-gevoel: "Wat je in Den Haag duidelijk moet maken, is dat je een gezamenlijk doel hebt."

Geen gekissebis
Er blijven wensen. Het Noorden lobbyt bijvoorbeeld voor verbetering van de sluis in de Afsluitdijk: goed voor de scheepsbouw aan de IJsselmeerkust. Het Noorden wil verbetering van de spoorlijnen naar Bremen en andere infrastructuurprojecten, want de crisis heeft de bouw hard geraakt. Verder ligt sluiting van een overheidsdienst, in de race naar meer efficiëntie, voortdurend op de loer.

Onderling gekissebis is er vrijwel niet meer, meent Jorritsma. Leeuwarden is de justitie-hoofdstad van het Noorden, Groningen heeft de universiteit. "Je moet wel weten wat je prioriteiten zijn. Daar hebben wij het met de drie provincies over. Als het gaat over bijvoorbeeld de toekomst van ijsbaan Thialf kan Jacques Tichelaar, commissaris van de koning in Drenthe, dat verhaal net zo makkelijk vertellen als ik. Toen het vorig jaar ging over het binnenhalen van 1,2 miljard om schade door de aardbevingen in Groningen te repareren en de werkgelegenheid in die provincies te stimuleren stonden wij ook als één man achter de Groningers."

Jorritsma kreeg het verwijt de Friese belangen te vergeten; de bodem in Friesland daalt door zoutwinning. "Ik vond de Groningse problemen van een andere orde. Dan moet je de buren ondersteunen. Bij de bezuinigingen op defensie hadden Friesland en Drenthe steun van de Groningers bij het openhouden van de vliegbasis in Leeuwarden en de Johan Willem Fris-kazerne in Assen. Maar niet alles lukt. Als dat wel gebeurt, wordt het Noorden het Doebai van Europa."

Trouw publiceert deze zomer een aantal artikelen over de beïnvloeding van de politiek door belangenorganisaties. Eerder werden werkgeversorganisatie VNO-NCW, de lobby rond de jachtwet, het werk van kinderrechtenactivist Carla van Os van Defence for Children, adviseur Frans van Drimmelen en de veranderingen in de zorg belicht. Vandaag het slot: de lobby van het Noorden.

Volg de auteur van dit artikel op Twitter.