Nijmegen herdenkt de fatale Amerikaanse bommen: de pijn is er nog steeds

Het was een kraakheldere, koude dag. De hele ochtend waren er lucht­alarmen afgegaan, er was net sein veilig gegeven. “De mensen kwamen de straat weer op en we zagen vliegtuigen terugkomen vanuit Duitsland. Amerikanen, we herkenden ze”, vertelt Frank Verheijen. Hij was destijds veertien jaar en zat op school in de Nijmeegse binnenstad. Die dag bleef hij thuis omdat hij zich niet zo lekker voelde. Was hij wel naar school gegaan, dan had hij het niet na kunnen vertellen. “Ze vlogen heel laag en we zagen wat uit de vliegtuigen vallen, parachutisten dachten we. Maar toen opeens brak de hel los, overal bommen. We wisten niet wat we meemaakten.”

Op 21 en 22 februari wordt in Nijmegen uitgebreid stilgestaan bij het noodlot dat de stad 75 jaar geleden trof. Addy Hendriks-Gerrits was vijf jaar en zat op de kleuterschool van de nonnen van St. Louis, middenin de binnenstad. “We hadden net gegeten en ik wilde een kralensnoer dat ik had meegenomen aan mijn vriendinnen laten zien. Die hing op de gang. Mijn kleine broertje Jopie treuzelde met eten, dus ik ging zonder hem.”

Op de gang werd ze plots tegen de grond gesmeten. Toen ze bijkwam, zag ze overal puin. Ze riep om Jopie. De Amerikanen hadden hun doel in Duitsland niet bereikt en zochten een gelegenheidsdoel om hun bommen te lozen, omdat ze de lading niet mee terug konden nemen. Was het stomme pech, onervarenheid, een vergissing dat ze Nijmegen raakten? De meningen blijven verdeeld. Duidelijk is dat er fatale inschattingsfouten zijn gemaakt. Triest resultaat: bijna achthonderd doden, duizenden gewonden en een verwoeste binnenstad. Het was een van de grootste rampen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Zo werd er echter niet op teruggekeken. Het bombardement werd collectief weggestopt, misschien omdat het te pijnlijk was juist omdat de bommen van de geallieerden kwamen. Of omdat er simpelweg geen tijd voor was. Het was chaos in Nijmegen, dat het als frontstad nog maandenlang zwaar te verduren had. Overigens werden de Amerikanen na de bevrijding ook in Nijmegen met open armen ontvangen. “Het is fascinerend dat er zo lang is gezwegen over het bombardement, terwijl de gevolgen zo heftig waren”, zegt journalist Rob Jaspers. “Tien jaar na de oorlog woonde nog ruim de helft van de Nijmeegse gezinnen bij een andere familie in. Zo veel doden waren er gevallen, zo veel huizen waren er verwoest, zo langzaam ging de wederopbouw.”

Samen met zijn dochter Bregje Jaspers nam hij het initiatief voor een grote herdenking in de stad, nu 75 jaar later. De animo voor de speciale herdenking is groot. “Marokkaanse jongeren, de supportersvereniging van N.E.C, families van slachtoffers, iedereen wil meedoen. Mensen die het uit eerste hand kunnen navertellen, zijn er steeds minder. Maar de verhalen blijven, het heeft Nijmegen getekend.”

Ook ooggetuige Frank Verheijen vindt het goed dat het bombardement zo uitgebreid wordt herdacht. “Niet voor mij persoonlijk, maar zodat ook jonge mensen zich realiseren hoe groot de impact van de oorlog was en hoe goed we het nu eigenlijk hebben.”

Addy Hendriks vond uren nadat de bommen vielen haar vader terug. Ze konden niet meer naar hun huis aan de Stikke Hezelstraat, omdat de toren van de Sint Stevenskerk op instorten stond. Slechts een handvol kinderen van de school overleefde het bombardement, haar broertje Jopie­­ bleek een van de ruim dertig slachtoffers. “We hadden helemaal niets meer, maar we moesten door”, vertelt Hendriks. “We verhuisden en hebben er nooit meer over gesproken. Ik leed onder een groot schuldgevoel. Het kralensnoer redde mijn leven, maar mijn broertje was dood. Wat als ik Jopie had meegenomen naar de gang? Pas tientallen jaren later, toen het bombardement werd herdacht en ik andere overlevenden sprak, besloot ik in therapie te gaan en kon ik het beter loslaten.”

Herdenken langs de brandgrens

In 1984 werd het bombardement op Nijmegen voor het eerst herdacht. In 2000 kwam op het Raadhuishof, de plek waar tijdens de oorlog een kleuterschool werd gebombardeerd, een monument: De Schommel. Sindsdien wordt hier jaarlijks een herdenking ­gehouden.

Dit jaar wordt extra stilgestaan bij het leven, de hoop en de dromen van de slachtoffers. Op donderdag 21 februari om 20 uur branden een kwartier lang duizend lichtjes, een ‘lint van leven en licht’, op de drie kilometer lange brandgrens, met langs de route zangers, dichters en verhalenvertellers. In het Valkhof Museum zijn exposities over de oorlog. Op 23 februari opent in cultuurhuis De Lindenberg het Infocentrum WO2 Nijmegen.

Lees ook:

Geallieerde bommen maakten de meeste slachtoffers: ‘Ik zie de lichamen nog liggen’

Hengelo werd in de Tweede Wereldoorlog tientallen keren getroffen door geallieerde bommen, een lot dat ook veel andere Nederlandse steden trof. Over de ‘vergissingsbombardementen’ werd niet gepraat.