Nightwatching als wellustige nachtmerrie

Na een bizar lange introductie van de verschillende filmproducenten die aan ’Nightwatching’ een bijdrage leverden (Greenaway als de eigentijdse, met geldkwesties worstelende kunstenaar?) opent de film met Rembrandt (Martin Freeman) die in zijn hemelbed door gemaskerde mannen overvallen wordt en met fakkels verblind.

’I was watching the night. Nightwatching’, roept Rembrandt uit, wanhopig in de ogen wrijvend. Droom of werkelijkheid? De film die zich ontvouwt maakt het niet helemaal duidelijk maar het gaat Greenaway dan ook om duiding en suggestie, niet om historische feiten.

In zijn met een Gouden Kalf bekroonde scenario laat Greenaway Rembrandt stuiten op de moord op hugenoot Piers Hasselbrugh, de voormalige aanvoerder van de militaire compagnie van de Kloveniersdoelen; Rembrandts opdrachtgever voor ’De Nachtwacht’. De schilder probeert de samenzweerders te ontmaskeren via zijn schilderij waarin hij beelden verwerkt (een geweerschot, zijn eigen oog) die naar de moord verwijzen. Het komt hem duur te staan: de samenzweerders storten zich op hem en weten zijn carrière te breken.

Zeker, het is een vergaande vorm van ’hinein-interpretatie’. En het zal de Rembrandt-leek sowieso al niet meevallen om deze plot te destilleren uit de reeks aan ’tableaux vivants’ die je in de film worden gepresenteerd en waarin nog veel meer wordt aangeroerd en opgerakeld.

’Nightwatching’ is gelijk al Greenaway’s films, van ’The Draughtman’s Contract’ tot aan ’The Tulse Luper Diaries’ een paradoxaal mengsel van vlees en filosofie, van wellust en distantie. De beelden sensueel en barok: bloot, rode wangen, wapperende gordijnen en wisselingen in licht en donker. De dialogen gedragen en informatiedicht: vol (kunst)theoretische toespelingen. Schilder Rembrandt blijkt kletsgraag. Martin Freeman rijgt angstvisioenen aan politieke meningen, liefdesverklaringen aan haattirades, kunstbeschouwing aan theologie. En wanneer hij zwijgt nemen anderen de rol van commentator over. ’Nightwatching’ is een film van monologen, niet van dialogen.

Opvallend is hoe Greenaway het slachtofferschap van Rembrandts vrouwen benadrukt zonder verder iets aan hun al te bekende rollen te veranderen: Saskia, de pragmatische, Geertje, de wellustige en Hendrickje, de koesterende. De verschillende actrices weten hen wel nieuw leven in te blazen; zeker Johdi May maakt indruk als de cynische meid Geertje die door de schilder wordt afgedankt.

Hoewel Greenaway’s stijl en die van Rembrandt goed passen, schuilt de enige ontroering toch aan het begin en aan het einde: als het échte doek door de camera wordt afgetast.

(Regie: Peter Greenaway. Met Martin Freeman. In 6 filmtheaters)

Bekijk trailer