Nieuwe ’witte olifanten’ komen er aan
De Amerikaanse voetbalbond zou kandidaat zijn de organisatie over te nemen. Maar Zuid-Afrika laat zich ondanks de problemen en de weerstand het WK van 2010 niet afpakken. De speeldata werden vervolgens snel bekendgemaakt. ,,Wij doen het. Geen twijfel mogelijk.’’
In januari gaan in Zuid-Afrika de spaden de grond in voor de nieuwe WK-stadions. Althans, dat is de bedoeling, maar een rel dreigt in Kaapstad. En wat zijn de voors en tegens van spelen in een Tweede Wereldland?
Het hoofdkantoor van het organiserend comité van de Fifa World Cup 2010 in Sandton, Johannesburg bruist van de mannen in pak. Zwarte mannen, witte mannen. Maar de voorlichtster is een vrouw, kordaat zoals dat voor deze functie vereist is. Tumi Makgabo kan de persvragen inmiddels dromen, en heeft op alles een kalmerend antwoord.
Is er nog sprake van dat een ander land de organisatie van de WK 2010 wil overnemen? „Welnee hoor. Dat doen wij, geen twijfel mogelijk.” Hoe zit het met de enorme misdaadcijfers hier en de veiligheid van de toeristen? „Daarvoor gaan we 30.000 extra agenten aanstellen.” En is er wel amusement tussen de speeldagen door? „Je kunt op safari, je kunt reizen, er is kunst en cultuur, en we hebben heus een schouwburg in Johannesburg.”
Het comité verwacht 350 à 400.000 toeristen, een schatting die gebaseerd is op de bezoekerscijfers van de WK in Japan/Korea. Het streeft ernaar om 55.000 kamers te contracteren. Je kunt je afvragen of dat genoeg is, maar in ieder geval zijn er tot nu toe nog geen 19.000 kamers vastgelegd. Wel heeft het land een traditie van guesthouses, B & B en lodges. „We willen niet te veel gaan bijbouwen. Zinvoller is het om de capaciteit te gebruiken van die B & B’s, ook in de townships.”
De trots dat het WK-voetbal voor het eerst op Afrikaanse bodem zal plaatsvinden is enorm. Maar rechtvaardigen die inkomsten alle uitgaven? De regering investeert 1,6 miljard euro, waarvan tweederde voor stadions en de rest voor infrastructuur. En dat in een land waar velen onder het bestaansminimum leven. „Wij willen een meetbare erfenis achterlaten”, zegt voorlichtster Makgabo. Van de 539 miljoen euro om vliegvelden, wegen, het weinige spoor en het miserabele openbaar vervoer te verbeteren, zal inderdaad de bevolking profiteren. Het belangrijkste discussiepunt lijkt dan ook of de een miljard euro voor de stadions niet beter besteed had kunnen worden aan de strijd tegen geweld en aids. Want de kans lijkt groot dat er straks immense voetbalstadions meestentijds leeg zullen staan.
Omdat voetbal een zwarte sport is, zijn de faciliteiten voor deze sport van oudsher minder dan die voor het bij blanken geliefde rugby en cricket. Bovendien stelt de Fifa eisen aan de grootte van de stadions waar (semi)finales worden gespeeld. Het gevolg is dat Zuid-Afrika vijf stadions opknapt, maar ook vijf nieuwe ’dozen’ moet neerzetten. De finale wordt gespeeld in Johannesburg in Soccer City, aan de rand van Soweto. Dat stadion wordt opgeknapt voor 168 miljoen euro, zodat er 95.000 stoelen kunnen komen. Kaapstad en Durban krijgen prachtige nieuwe gebouwen, futuristische ontwerpen vlakbij de oceaan, waar wel een prijskaartje van 317 miljoen respectievelijk 202 miljoen euro aanhangt.
Worden dit de nieuwe ’witte olifanten’ van het continent? De term slaat op talloze mislukte, megadure (ontwikkelings)projecten in Afrika, zoals de kathedraal in Ivoorkust die net iets groter moest zijn dan de Sint Pieter, maar waar zelden alle banken gevuld zijn. Voetbal is erg populair onder de zwarte bevolking, maar dan wel tegen de huidige prijzen van 2,50 euro voor een kaartje. Kaartjes voor de wedstrijden in Duitsland kostten minimaal een tienvoud daarvan. Het gemiddeld jaarinkomen in Zuid-Afrika is volgens de UNDP in 2005 zo’n 7800 euro per jaar, voor de gemiddelde zwarte inwoner ligt dat beduidend lager. Na de WK zullen de prijzen in de nieuwe stadions ook geen 2,50 per kaartje meer kunnen zijn.
Doelman Hans Vonk, die via Heerenveen en Ajax Amsterdam bij Ajax Capetown terechtkwam, noemt de locatie in Kaapstad als zwak punt: „Greenpoint ligt mooi aan zee, maar veel te ver weg van de townships. Zwarten zijn gek van voetbal, maar komen daar amper."
Zelfs op het stadhuis in Kaapstad is de locatie van het stadion geen eerste keus. Het ANC-bestuur had samen met Fifa en regering al voor Greenpoint gekozen, eer de huidige burgemeester Zille van oppositiepartij DA aantrad. „Voor de stadsontwikkeling zou het elders moeten, maar de keus is nu heel simpel: het daar bouwen en geld krijgen om de stad te verbeteren, of niks krijgen”, zegt Zille’s woordvoerder Robert Macdonald.
Kaapstad draagt ’maar’ 43 miljoen euro bij, de rest komt van regering en provincie. „Wij besteden het meeste geld aan verbetering van transport.” Het stadion hopen ze - af en toe - vol te krijgen met rugbywedstrijden, en een evenement als de Gemenebestspelen of tennis.
Inmiddels rijzen twijfels of het land de voorbereidingen tijdig af zal hebben. In januari moet in een aantal steden de bouw van nieuwe stadions beginnen. Fifa-voorzitter Blatter laat bij elk bezoek meer onrust blijken. Het meest riskant aan de centrumlocatie in Kaapstad is dat omwonenden met juridische actie dreigen. Tumi Makgabo zei dat Zuid-Afrikanen dol zijn op debat. Eindelijk krijgt ze dan tegenstand van betekenis. De regering heeft alvast gedreigd dat de halve finale voor Kaapstad van de baan is, als de stadionbouw niet in januari begint.
