Nieuwe taal gevraagd

Newspeak' is dit jaar het thema van Poetry International. De term, uit George Orwells boek '1984', duidt op de taal die door een dictatuur wordt opgelegd. Vandaag, vrees ik, gebeurt dit door de dictatuur van het populisme.

De schaamteloze uitspraken van presidentskandidaat Donald Trump horen tot de huidige 'newspeak'. Opmerkelijk is dat hij veel steun krijgt van behoudende christenen. Dit bewijst hoezeer die innerlijk geseculariseerd zijn. Hun geloof in het Amerikaanse patriottisme, kapitalisme, wapenbezit en de doodstraf is groter dan in het Evangelie.

In ons land is de geloofsafval openlijk, met hetzelfde resultaat. In de Van Dale heeft een 'onparlementaire uitdrukking' de betekenis van onbeschaafd taalgebruik. Dat is achterhaald. Terwijl de Bijbel uit het parlement werd gehaald, zijn scheldwoorden er met moddervoeten binnengestormd.

In theaters en de media gebruiken cabaretiers en columnisten 'trumptaal', in de waan dat zij helden van het vrije woord zijn. De vette walm die vanonder de putdeksels van het internet opstijgt is spreekwoordelijk geworden.

Wat gebeurt hier? Nieuw is niet dat mensen onbeschaamde uitspraken doen, maar dat dit omgangstaal schijnt te zijn geworden. Men laat in het openbaar een harde boer en is daar nog trots op ook, zonder rekening te houden met anderen.

De dictatuur van het populisme is narcistisch (naar het verhaal over Narcissus die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld). Een narcist mist gevoel van eigenwaarde en zoekt zo dringend naar erkenning dat hij hard en ongevoelig is geworden. De vrije markt vaart daar trouwens wel bij, getuige ook het zakelijke succes van Trump. Topmanagers hebben vaak een narcistisch trekje waardoor ze gemakkelijk personeel kunnen ontslaan als dat beter is voor de winst.

Al die onbeschaamdheid is een reactie op de menselijke kwetsbaarheid die de narcist niet accepteren kan. Hij zou het gevoel krijgen dat hij dan zijn (onkwetsbaar geachte) leven verliest. Wat vanuit spiritueel oogpunt ook zo is. Daarin besef je: ik ben een vergankelijk schepsel, voor mijn leven afhankelijk van de Schepper en anderen. Precies dit maakt empathie mogelijk met de naaste, die evenals wij sterfelijk is. Wat de narcist als zwakheid weghoont, is in wezen de kracht tot relatie. Echte relaties zijn hem even vreemd als zelfkritiek. Schuld wordt afgewenteld op anderen.

De huidige populistische 'newspeak' moet als een vlekkerig vijgenblad de eigen kwetsbaarheid verbergen. We zijn vervreemd van wat ons het diepst menselijk maakt, waardoor we als Adam en Eva verwijderd raken van God en elkaar. Taal verbindt niet meer maar verdeelt. We zijn niet langer verankerd in eerlijke, invoelende relaties die onze agressie begrenzen. Dat maakt de maatschappij tot een oord van doornen en distels waar via de sociale media het ene hatelijke berichtje na het andere wordt afgevuurd.

'Als er geen God is, is alles geoorloofd', zegt iemand in Dostojevski's 'De broers Karamazov'. Het goede leven is leven met de Schepper, want dat houdt het besef wakker dat we schepsels zijn.

In plaats van iets om te ontkennen, is onze kwetsbaarheid heilige grond, die het geheim is van medemenselijkheid en verbondenheid over culturen en religies heen. Dat vraagt om een taal die niet afsluit en verhardt, maar die ons als poëzie opent voor de vreemde ander.

Weg daarom met de lompe 'newspeak'. Hoog tijd dat er een frisse wind opsteekt die werkelijk nieuwe talen en klanken aanvoert. De wind van Pinksteren.

undefined