Nieuwe perspectieven bij het werk van Escher

Die arme Don Pantoleone. De geestelijke poseert op een foto uit 1931 trots voor zijn kerk, de San Cosimo in Ravello bij Napels. Maar toen M.C. Escher, die de foto maakte, de kerk een jaar later in een prent verwerkte, liet hij Don Pantoleone weg. Hetzelfde geldt voor Eschers vrouw, Jetta Umiker. Zij poseerde in 1931 voor het indrukwekkende uitzicht op Amalfi, naast Ravello. Escher gebruikte de foto onder andere voor zijn bekende Metamorphose-serie, of beter gezegd: het kuststadje op de achtergrond. Zijn vrouw was uit het beeld verdwenen.

De foto's van Escher zijn de komende maanden te zien in het museum Escher in het Paleis in Den Haag. Maurits Cornelis Escher, 'Mauk' voor vrienden (1898 - 1972) is vooral bekend vanwege zijn prenten van optische illusies. Dat veel van zijn vroege prenten zijn gebaseerd op de werkelijkheid was nooit een geheim. Escher woonde tussen 1922 en 1933 in Rome, en reisde veel naar Zuid-Italië en Spanje vanwege het 'betoverende' landschap daar, en dat zie je ook in zijn vroege werk terug. Maar dat hij daar vooral veel foto's maakte, en op basis daarvan tekeningen tot houtsnedes en litho's uitwerkte, was tot nu toe onopgemerkt gebleven.

De foto-albums die de kunstenaar tot 1940 bijhield en talloze onafgedrukte negatieven lagen al jaren in de depots van het Gemeentemuseum Den Haag, nu zijn ze dus voor het eerst te zien in een kleine tentoonstelling. Vaak hangen ze naast de uiteindelijke prenten, zodat je duidelijk de verschillen kunt zien. De foto's geven ook een kijkje in het privé-leven van de kunstenaar. Dat kijkje had Escher bewust geregisseerd. In 1956 schreef hij aan zijn zoon dat ook dergelijke foto's belangrijk waren voor het nageslacht. 'Paradeer zélf voor het toestel heen en weer, met close-ups mimiek en wat dies meer zij. Vergeet het niet: het is heus belangrijk.'

Op een schoolfoto van zijn HBS in Arnhem lijkt hij zich al bewust te zijn van zulke ensceneringen: alle leerlingen kijken netjes naar de fotograaf, behalve Escher, die kijkt naar de fotocamera op zijn schoot. Mauk had het toestel net zelf van zijn vader gekregen, en lijkt duidelijk te willen maken dat dat veel interessanter was dan die van de schoolfotograaf.

De 15-jarige - die op school alleen in de tekenles bij de les bleef - nam het fotograferen meteen heel serieus. Hij plakte de foto's in albums, voorzag ze van commentaar en soms ook aanwijzingen óp de foto. Zo is er een foto van een dikke jonge lijster, waar Escher met potlood een krap vierkant rond het vogeltje heeft getekend. In 1917 heeft hij de lijster precies zo vereeuwigd in een houtsnede.

Zelfportretten zijn er ook: bloedserieus zien we de jonge Escher in 1917 en profil aan zijn secretaire zitten, vanaf de muur kijken Rembrandts Staalmeesters uit een reproductie wél in de lens. In zijn zakagenda's, die ook in Den Haag zijn uitgestald, is te lezen hoe hij puntsgewijs bijhoudt welke foto's hij maakte, en welke daarvan geschikt zijn voor een prent. Bij de school voor Bouwkunde in Haarlem adviseert Samuel Jessurun de Mesquita Escher zich op grafiek te concentreren, dat daar ook werd onderwezen.

Vanaf 1921 reist Escher steeds vaker naar Italië, hij ontmoet er zijn toekomstige vrouw, een Zwitserse, en ze stichten in Rome een gezin. Baby- en kinderfoto's maakte Escher ook, maar hij kon het duidelijk niet laten om daar een ongebruikelijk perspectief te kiezen. Vanaf 1935 verhuist het gezin eerst naar Zwitserland - 'de hel' noemt Escher hun verblijf, hij begint er uit verveling aan zijn beroemde vlakvullingen - , daarna naar Nederland, waar hij na de oorlog voor het eerst succes heeft met zijn werk. Hij blijft nog zijn hele leven putten uit de foto's die hij in Italië en Spanje had gemaakt, zonder daarop de aandacht te vestigen. Ze waren hem misschien toch iets té persoonlijk geworden. HHHHH 'Escher, close-up', tot 14 mei bij Escher in het Paleis in Den Haag. www.escherinhetpaleis.nl

undefined