Nieuw licht op een oude moord

Een moord die 425 jaar geleden werd gepleegd, maar die de gemoederen nog steeds bezighoudt. Niet zo gek, wanneer je bedenkt dat Willem van Oranje-Nassau wordt gezien als de Vader des Vaderlands en de voorvechter van onze vrijheid van godsdienst.

Met medewerking van het Delftse Museum Het Prinsenhof heeft forensisch onderzoeksbedrijf Delft Forensics begin dit jaar een poging gedaan de moord op Oranje, die destijds hof hield in het Prinsenhof, te reconstrueren. Bouwhistorisch onderzoek, schietproeven en bloedonderzoek moeten samen leiden tot een totaalbeeld van de moord. „Plan was om op 24 april de uitkomsten te presenteren, maar dit is niet gelukt omdat er buiten de openingstijden om moest worden gewerkt”, aldus Peter Hofland, senior medewerker educatie bij Het Prinsenhof.

De reden dat het museum de moord door Delft Forensics liet reconstrueren, is dat het museum een animatiefilm van de moord aan bezoekers wil tonen. Hofland: „Dat was onze eerste insteek. Uiteindelijk kwamen door het onderzoek nieuwe feiten naar boven, die in strijd zijn met wat tot nu toe werd aangenomen. Door de vele bronnen uit verschillende disciplines die we nu naast elkaar kunnen leggen, komen we soms tot andere conclusies.”

Hiermee doelt Hofland onder meer op de plek waar Oranje deze avond dineerde met Rombout van Uylenborgh, de burgemeester van Leeuwarden. „Tot nu toe dacht we dat dit in de Historische Zaal plaatsvond”, vult collega Hengki Cieremans hem aan. „Daar twijfelen we nu aan. Je kunt je, aan de hand van oude ooggetuigenverslagen, afvragen of de prins daar vandaan kwam op het moment dat hij werd neergeschoten. Wie zegt dat hij niet uit de overliggende zaal, het gastenkwartier, kwam?”

Cieremans wijst op een poster, gemaakt ter gelegenheid van de 425ste sterfdag van Willem van Oranje. „Op de afbeelding lijkt het bijvoorbeeld alsof de prins de trap afkomt en naar Balthasar Gerards loopt, maar als hij uit het gastenkwartier kwam, moet hij zich hebben omgedraaid. Hoorde hij de moordenaar misschien achter zich?”

In elk geval is duidelijk dat de moord anders is verlopen dan staat afgebeeld op de meeste prenten van de moord. Vaak zien we Willem van Oranje alleen, staand op de trap, terwijl Gerards onderaan de trap staat en een pistool tegen de prins zijn borst drukt. „Totaal onmogelijk”, vindt Henk van Nierop, hoogleraar Nieuwe Geschiedenis en auteur van een aantal boeken over de tijd van Oranje. „De kogelgaten zitten namelijk erg laag in de muur naast de trap. Dat krijg je niet voor elkaar als je iemand neerschiet die voor je staat”.

Inmiddels is het heersende idee dat Oranje tijdens de moord meerdere lijfwachten en een page bij zich had, omdat er twee jaar voor de moord al eerder een aanslag op hem was gepleegd door Jean Jaureguy. „In dat geval is het logischer dat Gerards over de page heen op Oranje heeft geschoten. Dat zou verklaren waarom de gaten laag zitten”, aldus Van Nierop. Hofland geeft aan dat het nog niet bekend is waar de lijfwachten zich op dat moment bevonden.

De vraag die Willem van Spanje, directeur van Delft Forensics, bezighoudt is of de kogelgaten in de muur wel echt zijn. Van Spanje heeft er dan ook bewondering voor dat Het Prinsenhof wilde meewerken aan het onderzoek: „Blijkbaar durven ze het aan dat het huidige verhaal over de kogelgaten misschien onderuit wordt gehaald. Op dat moment zouden ze een belangrijk ’museumstuk’ verliezen.” Hofland: „Zelfs als dit de uitkomst zou zijn, blijft dit dé plek waar Willem van Oranje is vermoord. Bovendien zou dit aangeven dat er klaarblijkelijk lang geleden behoefte bestond om deze historische plek te markeren. Van het linker gat weten we vrijwel zeker dat het een kogelgat is, maar over het rechter gat is twijfel ontstaan. Eigenlijk is hij te rond, te mooi. Wie weet is het gat daar op een andere manier terecht gekomen.”

Om uit te zoeken hoe de gaten zijn ontstaan, zijn er afgelopen tijd schietproeven in de kelder van het museum gehouden. Deze ’oefenmuur’ is net zou oud en van hetzelfde materiaal als de muur waar de oorspronkelijke gaten inzitten. Er is – net als in het echt – geschoten met loden kogels, afgevuurd door een even sterk wapen als het radslotpistool (de opvolger van het lontpistool) waarmee Willem van Oranje door Balthasar Gerards is vermoord.

Van Spanje wil nog niets over de uitkomsten van het onderzoek loslaten. Wel geeft hij aan wat voor hem het belangrijkste punt van speculatie is: „Hoe is het mogelijk dat de kogelgaten juist dáár zitten?” Door zijn bedrijf is een techniek ontwikkeld om dit te onderzoeken. „Stel dat je een bijvoorbeeld klap op je hoofd krijgt met een honkbalknuppel. Aan de hand van de bloedsporen op de muur en grond kunnen we met onze apparatuur achterhalen waar jouw hoofd op dat moment was. Zo kun je aantonen dat het slachtoffer geliquideerd is op een moment dat hij op zijn knieën zat, of zelfs lag.”

Wie wil weten hoe Willem van Oranje écht is vermoord, moet wachten tot het EO-programma ’Blauw Bloed’ het complete verhaal uitzendt. De redactie heeft het onderzoek in Het Prinsenhof gevolgd en gefilmd. Tot die tijd is het gissen naar de details. Wel is het mogelijk om vrijdag 10 juli een Willem van Oranje-rondleiding in Museum Het Prinsenhof te krijgen.