Niet zozeer tegen Trump, maar vóór de wetenschap

Het enige continent waar op 22 april geen March for Science zal zijn is Antarctica", zegt Severine van Bommel, een van de initiatiefnemers van de Nederlandse mars. "Zelfs op Groenland komt er een mars." De Nederlandse mars voor de wetenschap zal zijn beslag krijgen op het Museumplein in Amsterdam, waar de organisatoren vooral willen laten zien hoe boeiend wetenschap kan zijn. Maar daaronder zit ook een zorg; zorg over aanzien en positie van de wetenschap. In Nederland ligt die nog niet direct in de vuurlinie, maar wel in andere landen, waaronder de Verenigde Staten.

Het intiatief voor de wetenschapsmarsen werd daar geboren, na het aantreden van president Donald Trump. En het idee kwam niet van een van de grote organisaties van wetenschappers, maar van Caroline Weinberg, onderzoekster en schrijfster in New York. 'Hell hath no fury like a scientist silenced', tweette Weinberg in januari. Het is een variant op de vermaarde regels uit 'The Mourning Bride' van de Britse toneelschrijver William Congreve: Heaven has no rage like love to hatred turned / Nor Hell a fury like a woman scorned. (Geen heviger storm in de hemel dan liefde die haat is geworden / Geen vlammender woede in de hel dan een beledigde vrouw).

De 'scientist silenced' in de tweet van Weinberg had onder meer betrekking op Amerikaanse klimaatonderzoekers, die merken dat hun de mond wordt gesnoerd. Trump heeft sinds zijn aantreden data over klimaatverandering van websites van Amerikaanse overheid laten halen, en onderzoekers spreekbeperkingen opgelegd. En hij heeft Scott Pruitt aangesteld als directeur van het het belangrijkste milieu-instituut, de Environmental Protection Agency. Pruitt gelooft niet dat menselijke activiteit, zoals de uitstoot van CO2, merkbare invloed heeft op het klimaat.

Bij die ontkenning van klimaatverandering, komen de bezuinigingen die Trump heeft aangekondigd op onder meer op de National Institutes of Health, 's werelds grootste organisatie voor gezondheidsonderzoek, en op de onderzoekinstituten van het Department of Energy. Ook ruimtevaartorganisatie Nasa gaat het mes van de nieuwe president voelen. Alleen defensieonderzoek ontkomt eraan.

Immigratie

Maar het gaat de opstandige Amerikaanse wetenschappers niet alleen om geld. Een even grote zorg zijn de immigratiebeperkingen die Trump wil doorvoeren. Die kunnen de wetenschap, een internationale activiteit bij uitstek, enorm gaan hinderen. Als het voor buitenlanders moeilijker wordt te werken aan Amerikaanse kennisinstellingen, of zelfs maar deel te nemen aan een wetenschappelijk congres, zal dat de positie van de Amerikaanse wetenschap schaden. Net zoals de Britse wetenschappelijke wereld forse schade kan oplopen als de Britten de Europese Unie verlaten.

Het idee van de mars heeft de wetenschappelijke wereld in de VS verdeeld. Critici vrezen dat de demonstrerende wetenschappers zullen worden afgedaan als de zoveelste pressiegroep die te hoop loopt tegen één partij, in dit geval de conservatieve, Republikeinse president Trump. De wetenschap zou daarmee haar onpartijdigheid opgeven en in politiek vaarwater belanden. De mars is inderdaad politiek, zeggen de organisatoren, maar daarmee niet partijdig. Zij is politiek in de zin dat ze beleidsmakers wil aanzetten gebruik te maken van de wetenschappelijke kennis die er is. En ze is politiek in de zin dat ze strijdt voor een vrij verkeer van kennis en van wetenschappers.

De druk die hun Amerikaanse collega's voelen, ondervinden Nederlandse wetenschappers niet. De overheid investeert weliswaar minder dan ze ooit beloofde te doen, maar grote problemen heeft de wetenschap hier niet. Belangrijkste politieke feit is hier een recente motie van de VVD-kamerleden Pieter Duisenberg en Karin Straus waarin werd aangedrongen op onderzoek naar overtuigingen van academici die de wetenschappelijke waarheidsvinding zouden hinderen. De motie werd gesteund door VVD, CDA, PVV en SGP. Maar het kost moeite daarbij het gezicht in de plooi te houden. Minister Bussemaker (OCW) lijkt ook niet van plan de motie uit te voeren.

"Die belachelijke motie lijkt van tafel, en terecht", zegt Severine van Bommel namens de Nederlandse organisatie. "Maar omdat wetenschap een internationale activiteit is, voelen ook wij wat er gebeurt in de VS en in Turkije, waar veel wetenschappers vastzitten. En in Nederland maken we ons zorgen over het gemak waarmee feiten over klimaatverandering worden vervangen door fake nieuws, door alternatieve feiten. En zien we in de discussie over gezondheid hoe vaccins worden bestempeld tot bron van aandoeningen. Die kentering is een risico voor de hele samenleving."

Tenten

Klimaat en gezondheid komen in beeld in twee tenten die tijdens de March for Science op het Museumplein zullen worden opgezet. In een derde tent wordt de praktijk van wetenschappelijk onderzoek aan het publiek getoond. Verder wordt er een wandeling uitgezet langs mijlpalen in de wetenschap, zoals de uitvinding van de boekdrukkunst, de microscoop en de transistor. Van Bommel: "We willen laten zien hoe leuk wetenschap is en hoe belangrijk voor de samenleving. En daarbij willen we onze stem verheffen tegen de wereldwijde signalen dat de wetenschap onder druk komt."

De organisatie hoopt op zo'n vijfduizend deelnemers. De Amerikaanse organisatie wil geen verwachtingen uitspreken over de opkomst in Washington. Die zal groot zijn, en er zijn behalve in Washington marsen in nog eens driehonderd Amerikaanse steden. In Europa gaat Duitsland voorop, met marsen in veertien steden. Op Europa's rand, Groot-Brittannië, zijn vijf marsen aangekondigd.

March for Science, zaterdag 22 april, Museumplein, Amsterdam, 12 - 16 uur.

KNAW steunt de mars

De Koninklijke Nederlands Akademie van Wetenschappen KNAW wil zich formeel niet in de mars voegen, omdat zij als raadgever van de overheid haar onafhankelijkheid wil bewaren. De KNAW steunt de mars wel moreel, en KNAW-president José van Dijck zal erbij zijn evenals vicepresident Wim van Saarloos.

Dat na een paar spontane tweets in januari er nu meer dan vierhonderd marsen voor de wetenschap op de rol staan, verklaart Van Saarloos uit de druk die wetenschappers voelen, niet alleen in de VS maar wereldwijd. "Wetenschap speelt een rol in maatschappelijke debatten, zoals over klimaatverandering en gezondheidsrisico's. Debatten waarin bewijs niet altijd zo spijkerhard is als in mijn vak, de natuurkunde, maar genuanceerd en omgeven door onzekerheden. Met die wetenschap wordt soms te gemakkelijk omgesprongen. Trump heeft dat in het klimaatdebat op scherp gezet. Daar komt bij dat de toenemende onvrijheid in veel landen wordt gevoeld. De immigratiebeperkingen die Trump aankondigde hebben effect gehad op wetenschappers wereldwijd, niet alleen in moslimlanden. In Europa zien we nu dat de Hongaarse regering probeert de Central European University in Budapest te sluiten, die werd opgericht door de, van oorsprong Hongaarse, mecenas George Soros. En we maken het in Nederland mee dat Turkse onderzoekers die hier werken ineens gesommeerd worden terug te keren."

Uit de verklaring van de March for Science:

Wetenschap heeft het objectief wegen van feiten hoog in het vaandel staan. Zij dient niet een bepaald belang, en zou niet op grond van een mening van de hand gewezen moeten worden. Kern van wetenschap is de overtuiging dat rationeel onderzoek en het afwijzen van bijgeloof en vooroordeel, de mensheid verder kunnen brengen.

Deze waarden staan vandaag onder druk. We zien een verontrustende beweging die de wetenschappelijke consensus in diskrediet probeert te brengen en wetenschappelijke vrijheden wil inperken. Anti-intellectualisme is jaren onder de oppervlakte gebleven, maar komt nu naar boven, sneller dan ooit, en kan niet langer genegeerd worden.

Onwelgevallige feiten worden schaamteloos vervangen door 'alternatieve feiten'. Complete bewegingen schuiven wetenschappelijk bewijs terzijde door klimaatverandering te ontkennen, autisme toe te schrijven aan vaccinatie, evolutie af te doen als slechts theorie, homoseksualiteit te beschouwen als een keuze, en het blanke ras als superieur.