Net zo creatief als in groep 2

Vraag een kleuter wat hij het liefst wil op het nieuwe schoolplein en er volgen wilde plannen: een overdekte zandbak met verwarming, zodat het in de winter ook fijn buitenspelen is. Stel dezelfde vraag aan groep 7 of 8 en er volgen voorspelbare antwoorden: een beter klimrek, een chillplek en wat groen.

Dát is wat het basisonderwijs met kinderen doet, zegt lector Paul Delnooz van Avans Hogeschool. "Leerlingen zijn als kleuter nog ontzettend creatief, maar in groep 8 zitten ze onderuitgezakt in hun bankjes. Binnen een paar jaar zijn ze geconformeerd aan het systeem en vinden ze het moeilijk om buiten de gebaande paden te denken." Als je creatieve, kritische kinderen wilt opleiden, moet je daar in het onderwijs op inspelen. Dat gebeurt niet of nauwelijks, zegt Delnooz. "Ons onderwijs ziet er nog net zo uit als 100 jaar geleden."

En dat is een gemiste kans, zegt Delnooz, die binnen zijn lectoraat aan de pabo van Avans Hogeschool in Breda werkt aan de verbetering van het onderwijs. Iedereen heeft de mond vol van innovatie en kenniseconomie, maar volgens Delnooz worden leerlingen daarop niet voorbereid. "Mijn boodschap is eenvoudig: leerkrachten moeten naar hun leerlingen kijken alsof het hun eigen kinderen zijn en zich afvragen wat ze nodig hebben."

Appeldoosje
Wat zie je? Juf Laura van Aelst houdt in haar klas op basisschool de Springplank in Halsteren een groen plastic bakje omhoog en kijkt de kring rond. "Een appeldoosje", zegt Koen uit groep 5. Wat zou erin kunnen zitten? Een stortvloed aan reacties volgt. Als het rammelt hoeft er niet per se een appel in te zitten, zegt Maarten. "Er kunnen ook zand en kiezelsteentjes inzitten." Je kunt hem meenemen naar het bos en er beestjes en blaadjes in doen, oppert Ayana.

Juf Laura: "We gaan ervan uit dat er iets in het bakje zit dat rammelt. Weten we dat zeker?" Nee, schudden de kinderen. Misschien zit er wel niets in. Luca mag eens voelen, met een ondeugende blik in zijn ogen laat hij het doosje - expres - vallen. Het klapt open en er puilen elastiekjes uit. "Jammer", zucht Sofie. "Ik had nog van alles kunnen bedenken." Kunnen we het bakje dan niet gewoon weer dichtdoen en verdergaan?, vraagt juf Laura. "Nee, want we weten het al."

Het kringgesprek zet zich alweer voort: hoeveel elastiekjes zouden er in het doosje zitten? De leerlingen willen ze tellen en onder elkaar verdelen. Misschien moeten we samen afspreken wie van ons dat gaat doen, oppert eentje.

Mondige burgers
Laura van Aelst, leerkracht van de 29 leerlingen in groep 4-5, geeft les volgens de 'creatieve actie methodologie'. Dat lesmodel werd de afgelopen jaren ontwikkeld door Delnooz. De methode gaat uit van een eenvoudig basisprincipe: de hersenen zijn gemaakt om te overleven, niet om uit het hoofd te leren. Door leerlingen veel vragen te stellen, leren ze kritisch nadenken en worden ze geprikkeld zelf keuzes te maken. Zo krijg je mondige burgers die zelf nadenken en niet alleen in de pas lopen.

Delnooz werkt samen met drie grote Brabantse scholenstichtingen die zijn lectoraat financieren en hun leerkrachten door hem laten bijscholen. De methode blijkt een succes: de scholen zijn enthousiast en ook het wetenschappelijk bewijs is zo goed als rond. Naarmate leerkrachten de methode beter beheersen, boeken hun leerlingen betere resultaten.

Op de Springplank in Halsteren zijn ze 'helemaal om', zegt directeur Jack Nuijten. Voorheen haalde de school al goede resultaten, maar sinds de leerkrachten met de technieken van Delnooz werken is de sfeer 'spectaculair anders', zegt hij. "Als je het niet weet, valt je hier misschien niets op. Maar leerkrachten stellen veel meer vragen en leerlingen gaan beter met elkaar om."

Inmiddels geven al zijn docenten op deze manier les. Die verandering voltrok zich niet zonder slag of stoot. Voor de leerkrachten was het flink wennen. "We zijn op een heel andere manier met onze klas bezig", zegt Leonie Jansen, juf van groep 6-7. De leerkrachten draaien geen voorgeprogrammeerde lessen meer af, maar vragen zich af hoe leerlingen de stof het beste onder de knie krijgen. Het is geen trucje, zegt ze, maar een houding: "Je bent continu aan het bedenken hoe je die ene leerling kunt motiveren of ervoor kunt zorgen dat het kwartje bij die ander valt. Het is een permanente zoektocht naar wat wel en niet werkt."

Helemaal in de war
Natuurlijk zijn er leerkrachten die allang op deze manier te werk gaan, zegt schooldirecteur Nuijten. "We herinneren ons allemaal wel een leerkracht die fantastisch lesgaf en ons er helemaal bij wist te betrekken. Wij proberen er nu voor te zorgen dat elke leerkracht op die manier te werk gaat."

Niet alleen de leerkrachten, ook de leerlingen moesten hun draai vinden in nieuwe werkwijze, zegt Jansen. "Ze zijn gewend om te doen wat wij van ze verwachten. Het is lastig ze uit dat paadje te krijgen." In groep 6 moeten leerlingen bijvoorbeeld een werkstuk maken. Voorheen kregen ze daarbij een stappenplan. Nu werd er gevraagd: wat vind je interessant? Wat zou je willen? Hoe denk je dat je dit het best aan je klasgenoten kunt presenteren? "Leerlingen raakten helemaal in de war, er kwamen zelfs ouders de klas in om te vragen wanneer dat stappenplan kwam, zodat ze hun kind konden helpen."

Maar als het lukt om leerlingen 'out of the box' te laten denken, zijn ze veel betrokkener, zegt Jansen. Sommigen gaan er helemaal in op. Laatst ontstond er bijvoorbeeld discussie in een groepje dat rekensommen aan het nakijken was.

"Bij één opdracht moesten ze tellen hoeveel centimeter aan plinten er in een huis lag. Het nakijkblad gaf een ander antwoord. Uiteindelijk kwamen de kinderen erachter dat in het lesboek ook plinten onder de deuren werden gelegd, terwijl dat in het echt natuurlijk niet zo is. Ze hebben de houding aangeleerd dat ze niet altijd alles voor waar moeten aannemen."

Het mag voor de handliggend klinken, vanzelfsprekend is het niet dat leerkrachten op deze manier lesgeven, zegt Delnooz. "De overheid is steeds meer gaan standaardiseren en toetsen, de gedachte heerst dat kinderen volgens een vast stramien leren en dat je die ontwikkeling eenvoudig kunt meten. De stof ligt vast en wordt de leerlingen voorgeschoteld. Maar wat je moet doen, is aansluiten bij de logica van het kind: waar is het nieuwsgierig naar?" Op die manier kun je ook kinderen motiveren die niet zo makkelijk leren, zegt hij.

Regels
Laat er geen misverstanden over bestaan, Delnooz en Nuijten zijn geen voorstander van de gedachte dat kinderen zelf bepalen of en wat ze willen leren, zoals op de Iederwijsscholen de mode was. Nuijten: "Wij houden de regie."

Het zijn niet de leerlingen die bepalen wat er gebeurt, beaamt Van Aelst. "Er zijn regels waaraan leerlingen zich moeten houden. En zijn die er niet, dan stellen we ze samen op. Het gaat om geestelijke vrijheid. Daardoor komt zoveel energie vrij. Ik denk dat kinderen op deze manier meer leren en beter terechtkomen in de maatschappij."

Juffrouw Laura laat in de klas een groen doosje zien. Wat erin zit? Zolang je het niet weet, kun je nog van alles bedenken.

Kwart van de pabostudenten valt af in het nieuwe programma
De beste leerkracht? Dat is een vragende, niet-oordelende docent die iedere leerling op zijn eigen manier laat leren, zegt lector Paul Delnooz. Hij schat dat een kwart van de huidige leerkrachten niet geschikt is voor deze benadering. Een proef op de pabo van Avans Hogeschool in Breda leverde soortgelijke inzichten op. Het kennisniveau van studenten is over het algemeen best goed, vindt Delnooz. "Maar dat alleen wil niet zeggen dat je een goede docent bent." Het curriculum werd er de afgelopen jaren omgegooid: van de afstudeerders in het oude programma zou een kwart de eindstreep niet halen volgens de nieuwe normen. "Zulke studenten komen straks niet meer door de opleiding." De pabo probeert vanaf komend studiejaar deze studenten eruit te pikken in het eerste jaar. Ze moeten aantonen dat ze kritisch en creatief kunnen denken.

undefined