Nederland was erg laat met moskee

Er lijkt in een eeuw tijd opvallend weinig veranderd, zegt Umar Ryad. Toen ruim honderd jaar geleden de wens klonk om de allereerste moskee van Nederland te bouwen, stak een storm van protest op. "Een moskee zou niet thuishoren in een christelijk land", zegt Ryad. Als universitair docent aan de Universiteit Leiden bestudeert hij de relatie tussen het christendom en de islam in de moderne tijd.

Hij ziet parallellen tussen de reacties van toen en die van nu. Wilders lanceerde bijvoorbeeld onlangs de website MoskNee. Zijn argumentatie: 'Nederland is geen islamitisch land en mag dat ook nooit worden'. Ryad: "Wilders gaat daarmee honderd jaar terug in de geschiedenis."

Wanneer klonk voor het eerst de wens om een moskee in Nederland te bouwen?
"De eerste geluiden vond ik in een krant uit 1904, waar ene A. Fokker wijst op het belang van een moskee in Amsterdam. Deze moskee zou Indonesische studenten kunnen verleiden om niet in Caïro of Istanbul te gaan studeren, maar in Nederland. Men wilde meer jonge Indiërs hier opleiden om ze een thuisgevoel te geven, en hun negativiteit over de Nederlandse cultuur te verminderen - dat kwam goed van pas als ze terugkeerden naar Nederlands-Indië."

Was hij de enige die dit pleidooi voerde?
"Een andere voorstander van een moskee op Nederlandse bodem die ik op het spoor kwam, is M. Taudin Chabot, directeur van de Nederlandsche Handel-Maatschappij. Hij wijst in een krantenartikel uit 1929 op de vrijheid van godsdienst. 'Mohamedanen zullen dankzij Thorbecke gelukkiger zijn dan mijn remonstrantse voorouders, die schuilkerken hadden', schrijft hij. Heel vooruitstrevend."

Hoe groot was de islamitische gemeenschap in Nederland destijds?
"We weten dat er in 1920 zo'n 800 studenten uit Nederlands-Indië in Nederland studeerden. Dit was een kleine groep intellectuelen die maar weinig invloed had in Nederland. De groep groeide toen de studenten in contact kwamen met Mohammed Ali van Beetem: een tot de islam bekeerde Hagenaar die als soldaat had gediend in Nederlands-Indië. Hij nodigde de studenten bij hem thuis uit en bracht hen in contact met Indische zeelieden en bedienden."

Wat wilde Van Beetem precies?
"Hij werd dé pleitbezorger van de eerste Nederlandse moskee. In een Arabisch tijdschrift stuitte ik op een artikel van het bezoek van Van Beetem aan Egypte. Daar las ik voor het eerst over hem. Hij richtte in 1931 de Islamitisch Nederlandse Organisatie in Den Haag op. Doel was zijn islamitische vrienden juridisch te ondersteunen. Zelf werd hij secretaris. In die hoedanigheid sprak hij vier jaar later namens Nederland de allereerste Europese Islamitische Conferentie uit de moderne geschiedenis toe. Ook daar, het vond plaats in Genève, maakte hij zich sterk voor de bouw van een moskee."

Wanneer kregen andere Europese landen hun eerste moskeeën?
"Engeland bouwde de eerst moskee in 1914, Duitsland in 1922 en Frankrijk in 1926. Die landen hadden een grotere moslimgemeenschap dan Nederland. Frankrijk en Engeland hadden veel koloniale gebieden van waaruit islamieten kwamen. Duitsland kende veel studenten uit het Ottomaanse rijk. Voor de Europese landen was een moskee een bewijs van koloniale macht en een signaal aan de onderdanen. Ook harmoniseerde het koloniale spanningen. Ze bouwden deze godshuizen ook vanuit een morele verplichting: islamitische immigranten uit de koloniën zouden een gebedshuis moeten krijgen. Van Beetem hoopte dat ook de Nederlandse autoriteiten dit politieke signaal van solidariteit zouden afgeven. Vergeet niet dat het koninkrijk der Nederlanden, door de verovering van Nederlands-Indië, het grootste islamitische rijk was van die tijd. Toch zou het nog tot 1955 duren voordat de groep rond Van Beetem de eerste moskee van Nederland kon bouwen: de Mobarakmoskee in Den Haag. Toen Van Beetem zelf al overleden was."

Waarom duurde het eigenlijk zo lang?
"De gemeente Den Haag zag geen noodzaak, omdat de groep moslims rond Van Beetem te klein was. Volgens Van Beetem zouden er ook andere moslims uit Nederland op af komen als de moskee er eenmaal stond. Maar naar dat argument werd niet geluisterd."

Kreeg Van Beetem dan niets voor elkaar?
"Wel iets. In 1931 kreeg hij de gemeente Den Haag zo ver om een islamitische begraafplaats te maken, een hoekje op de algemene begraafplaats. Mede door de aanwezigheid van ambassades en andere vertegenwoordigers uit islamitische landen in Den Haag werd hiertoe besloten. Overigens is Van Beetem daar zelf niet begraven. Naar verluidt had dat iets met de wensen van zijn familie te maken. Van Beetems begrafenis was gevuld met islamitische rituelen, maar ook met muziek van Beethoven."

Wat is de overeenkomst tussen de eerste strubbelingen over een Nederlandse moskee en het optreden van Geert Wilders nu?
"Wilders wil nu de moskeeën het liefst dichtmetselen, of op een industrieterrein naast een varkensstal plaatsen. Hij wil ze onzichtbaar maken omdat de Nederlandse joods-christelijk-humanistische samenleving niet mag islamiseren. Als je dit zegt, spreek je de geschiedenis tegen. De tegenstanders van de eerste moskeebouw betoogden dat in een christelijk land geen moskee hoort. Maar na de oorlog kwamen de gastarbeiders met hun gezinnen. Zij mochten moskeeën, slagerijen en scholen bouwen.

We leven in de tijd van globalisering en integratie en er zijn multiculturele samenlevingen ontstaan. Ook het recht om een moskee te bouwen is van gemeentelijk tot internationaal niveau uitgekristalliseerd. Deze ontwikkeling gaat sinds de jaren zeventig samen met een toenemende ontkerkelijking. Daardoor is de islam in Nederland ineens een heel zichtbare werkelijkheid geworden. Met als gevolg dat er een groep mensen is die zich weer tegen de bouw van moskeeën keert. Daarachter zit uiteindelijk nog altijd de angst om een deel van je identiteit te verliezen. Wat dat betreft staat Wilders met twee benen in het verleden."

undefined