'Na de vergeving moet je verdergaan'

Mpho Tutu: 'Mijn ouders betrokken mij altijd in hun gesprekken over apartheid'.

Op haar verzoek begint het interview met stilte, die zij benut om te bidden. "Ik doe dat om me te openen, te focussen en de geest van God te vragen tijdens dit gesprek aanwezig te zijn", antwoordt ze, enigszins verbaasd, op de eerste vraag; "Wat brengt dit u?"

Mpho Tutu (50) is anglicaans priester. Ze schreef samen met haar vader, aartsbisschop en Nobelprijswinnaar Desmond Tutu, het 'Boek van vergeving'. "Niet iedereen geloofde dat ik co-auteur ben. Veel mensen dachten dat het alleen door hem was geschreven."

Dat is niet vreemd, gezien het feit dat haar 82-jarige vader, bekend om zijn olijke schaterlach, voormalig voorzitter is van de Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika. Die behandelde na beëindiging van het Apartheidsregime, volgende maand twintig jaar geleden, wreedheden begaan tijdens de jaren van onderdrukking van de zwarte bevolking. In ruil voor een volledige bekentenis kregen de daders amnestie.

Hoewel een betuiging van spijt niet was vereist, richtte vrijwel iedereen die voor de commissie verscheen zich tot de slachtoffers om openlijk berouw en spijt te betuigen voor hun daden. En zij vroegen bijna allemaal om vergeving. "In ons boek noemen wij vier stappen als weg naar vergiffenis. Die zijn door mijn vader gebaseerd op de positieve ervaringen met de Waarheidscommissie." Vader en dochter Tutu zien terugkijkend bevestigd hoe belangrijk deze verzoening was; die maakte een overgang naar democratie mogelijk zonder vergelding, bloedbad of een orgie van wraak en geweld.

Toch is juist Tutu's vader, anti-apartheidsstrijder van het eerste uur, hevig teleurgesteld in de huidige, ANC-regering. Zo zeer dat hij heeft aangekondigd tijdens de komende verkiezingen op 7 mei niet op 'zijn' partij te zullen stemmen. De eerste zwarte bisschop van Kaapstad ziet met lede ogen aan hoe het ANC in opspraak raakt door schandalen, corruptie en geweld. Hierdoor komt er niets terecht van verkleining van de kloof tussen arm en rijk en is verzoening volgens hem verder weg dan ooit.

Zijn dochter onderkent de problemen. "Wij hebben een gewelddadige en getraumatiseerde samenleving, dat is belangrijk om te erkennen. Niet iedereen is begonnen aan het proces van vergeving. Er zijn er die de weg van de ontkenning hebben gekozen. Hun trauma zoekt een uitweg op een gewelddadige manier."

Is het ideaal van 'heling door verzoening' te hoog gegrepen?

"Het belang van de Waarheidscommissie was dat is vastgesteld dat wij als Zuid-Afrikanen een gezamenlijke geschiedenis van apartheid hebben, en dus ook een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Dat is van belang in het licht van vergeving. Het is eveneens essentieel dat slachtoffers het leed hebben kunnen uitspreken, en zo de weg hebben geopend voor vergiffenis."

Dat heeft volgens Tutu tot op de dag van vandaag in enkele gevallen geleid tot een hechte omgang tussen slachtoffers en daders. "Maar de fakkel van heling en verzoening had verder moeten worden doorgegeven, en dat is maar in enkele gevallen gebeurd."

Is het realiseren van een democratische rechtsstaat wel mogelijk, wetend dat schurken van destijds nog vrij rondlopen?

"Er zijn inderdaad nog steeds mensen die hun misdrijven niet hebben bekend. Ik ben ervan overtuigd dat zij vroeg of laat met de consequenties van hun daden worden geconfronteerd."

Het 'Boek van vergeving' van de Tutu's is opgedragen aan de twee jaar geleden vermoorde huishoudster van Mpho; Angela. "Zij lag in de slaapkamer van mijn dochter op de vloer. Rond haar zwaar mishandelde lijf lagen plassen bloed." De onverwachte daad van agressie - het wemelt ervan in Zuid-Afrika - beschouwt ze als een beproeving van haar vergevingsgezindheid. "De rechtszaak tegen de vermoedelijke dader, onze tuinman, is nog gaande. Dus ik kan het hele proces naar vergiffenis nog niet doorlopen."

Het hoge aantal geweldsdelicten in het verscheurde Zuid-Afrika toont volgens Tutu aan dat er nog veel aan heling zal moeten worden gedaan.

"Tijdens de zittingsdagen van de Waarheidscommissie ondergingen we een nationale groepstherapie, maar dat begin van grootschalige heling stokte toen de taak van de commissie erop zat. Op dat moment waren er mensen die, in plaats van te kiezen voor verdere verzoening, besloten; 'okay, we zijn er klaar mee, het is voorbij'. Maar het is niet voorbij."

Ze heeft er een mooie uitdrukking voor: "Pijn die levend wordt begraven, sterft niet."

Zelf kwam Tutu bepaald niet zonder kleerscheuren uit de apartheid, maar ze beschouwt zichzelf als een bevoorrechte Zuid-Afrikaan. "Ten eerste omdat ik naar school kon gaan in het buurland Swaziland, samen met de kinderen van een groot aantal politiek gevangenen en activisten. We spraken daardoor onderling voortdurend over de situatie van onze ouders en over onze gemeenschappelijke angsten."

Natuurlijk herinnert ze zich de talloze vernederingen, zoals die keer toen het gezin na uren in de brandende zon te hebben gereden het fel begeerde ijsje misliep. Zoals overal mochten zwarten alleen via een loket bestellen. Vader Desmond ontstak in woede en reed weg met lege handen en vier teleurgestelde kinderen op de achterbank. Op dat moment niet inziend dat de situatie zich uitstekend leende voor vergeving.

Later reflecteerden ze: "Mijn ouders betrokken mij, mijn twee zussen en broer altijd in hun gesprekken over apartheid", vertelt Tutu. "Ik heb dan ook geen last van een onverwerkt verleden."

Ze staat aan het hoofd van de Desmond & Leah Tutu Legacy Foundation. Die zet zich met onder meer steun vanuit Nederland in voor de minderbedeelden. Dat is volgens Tutu nodig omdat een deel van het apartheidstrauma na de apartheid is ontstaan in een samenleving die er nog alle sporen van draagt. Ook binnen de gezinnen.

Als anglicaans priester werkt ze met vrouwen die door hun mannen zijn geslagen. "De uitnodiging aan hen is om hun mannen te vergeven. Maar ook om de stap te zetten om meer mens te kunnen zijn. Dat betekent dat je na de vergeving niet in een gewelddadige relatie kunt blijven. Je zult verder moeten gaan."

Hoe lang zal dat proces nog duren?

"Het is als rouw; het duurt zo lang als het duurt."

undefined

De weg naar genezing

In hun tweede gezamenlijke boek beschrijven vader en dochter Tutu een weg naar genezing via het volgen van een 'viervoudig pad'; het verhaal vertellen, de pijn benoemen, vergeving schenken, de relatie vernieuwen of loslaten.

Wie niet vergeeft kan zich niet bevrijden. Die is vervuld van woede en wraakzucht, die leiden tot de ondergang.

Volgens de Tutu's kan niemand zichzelf vrijpleiten; in sommige omstandigheden wordt ons kwaad aangedaan, in andere gevallen berokkenen wij anderen kwaad.

Desmond & Mpho Tutu: Het boek van vergeving; in vier stappen naar harmonie met onszelf en de ander. UnieboekHet Spectrum, 240 blz euro19,99.

undefined