Na arbeidsongevallen is een Dag voor de Veiligheid zinvoller dan boetes

'Ga je dat bedrijf kapot' maken, vraagt menig familielid en kennis van Karien van der Loo (57) uit Veldhoven nog steeds. Door fouten van Xycarb Ceramics, de fabriek in Helmond waar haar man werkte, heeft zij in 2014 haar geliefde Toon verloren. Hij ging zonder enige bescherming of meetapparatuur onderhoudswerk doen op de bodem van een reactor. Daarin bleek nog argongas aanwezig. Door een tekort aan zuurstof raakte Toon bewusteloos en overleed. Ook een collega kwam bij dit arbeidsongeval om het leven.

De weduwe is echter niet rancuneus. Integendeel. Ze heeft dit ongeluk aangepakt om samen met de werkgever een jaarlijkse veiligheidsdag te organiseren. Ze wil er samen met het bedrijf voor zorgen dat er niet meer ongelukken gebeuren.

"Elke week zie of hoor je weer dat iemand is omgekomen door een bedrijfsongeluk. Er komen jaarlijks meer dan zestig mensen niet thuis van hun werk", zegt Karien. "Dan kan je toch beter gaan kijken wat we kunnen veranderen?"

Dood door schuld

Dat gevoel was er niet direct. In de eerste heftige periode na het ongeval kregen de nabestaanden veel steun en medeleven van Xycarb. Maar daarna begon de juridische afhandeling.

Karien: "Of je nou wilt of niet, het Openbaar Ministerie start een strafzaak omdat er iets ernstigs is gebeurd. Daar staan wij helemaal buiten. Hoe vaak ik wel niet heb moeten vertellen dat de opgelegde boete niet naar ons toe gaat."

De Inspectie SZW doet voorafgaand nauwkeurig onderzoek. Na zeven maanden was het rapport van meer dan duizend pagina's klaar. In de rechtbank hoorde de familie wat er precies is gebeurd.

Karien: "Ik was op van de zenuwen." Snel werd duidelijk dat haar man geen fout heeft gemaakt. "Wat een opluchting was dat. Ik kon mijn tranen niet inhouden. Er viel een enorme last van me af. Toon kon er niets aan doen."

Het OM stelde Xycarb aansprakelijk voor dood door schuld. In een tweede zitting veroordeelde de rechter het bedrijf tot een boete van 150.000 euro waarvan de helft voorwaardelijk. Hoewel dit bedrag dus niet naar de nabestaanden gaat, vonden Karien en haar broer Patrick van der Sande dit zo onacceptabel laag dat ze hoopten dat het OM in hoger beroep zou gaan. "Alsof je door een rood stoplicht rijdt en 50 cent boete krijgt", aldus Patrick.

De rechtszaken vergen veel van Karien. Een paar maanden later is ze helemaal op. Ze is moe. Ze wil rust. "Ik wil dat het lijden stopt", zegt ze tegen haar broer. Naast de rechtszaak was er ook al gedoe met het pensioenfonds. Dat had een deel van het nabestaandenpensioen over het hoofd gezien waardoor Karien jaarlijks bruto 14.000 euro minder kreeg dan haar broer had berekend. Patrick ging er achteraan. Het was een foutje.

De procedure over de schadevergoeding, die los van de rechtszaak loopt, ging ook al stroef.

Patrick: "De uitvaart had 20.000 euro gekost en nu liepen dure juristen te meieren over een bloemstuk van 75 euro. Vonden ze te duur. Die bloemen waren al tien keer betaald toen die deskundigen waren uitgepraat."

Dag van de veiligheid

In overleg met haar broer komt Karien op het idee om aan Xycarb te vragen of het jaarlijks een dag van de veiligheid wil organiseren bij het bedrijf, in plaats van een boete te betalen.

Patrick: "Elke straf is toch te laag. En elke discussie over een straf is pijnlijk, want het gaat telkens over Toon. En Xycarb is niet de moordenaar van Toon."

Deze omslag in denken geeft Karien nieuwe energie. Ze gaan het gesprek aan, en het bedrijf zegt ja. Nog meer regels en waarschuwingsvoorschriften lijken niet de oplossing. Wat Karien en Patrick wel willen is dat veiligheid in het DNA van het bedrijf komt, dat veilige keuzes maken in de genen van de werknemers gaat zitten.

In juni 2016 is het zover, bijna twee jaar na het overlijden van Toon. Het hele bedrijf ligt stil en iedereen - van directeur tot secretaresse, van administratief medewerker tot procesoperator - doet acht uur lang mee aan cursussen, groepsdiscussies over veiligheid, brandweerdemonstraties, rollenspellen met acteurs en EHBO-lessen. Elk jaar wordt deze dag herhaald.

Karien: "Het gaf mij een ontzettend goed gevoel: Xycarb heeft begrepen dat het bedrijf zelf ervoor moet zorgen dat het veiliger wordt."

Ze vraagt zich hardop af of boetes opleggen nog wel van deze tijd is. "Zijn de tweehonderd medewerkers van Xycarb veiliger als het bedrijf een boete heeft betaald? Je kunt bedrijven beter verplichten om mee te werken aan de veiligheid van al hun werknemers. Geen boetes maar verbetertrajecten."

Karien en haar broer Patrick zijn inmiddels aangesloten bij de Stichting Arbeidsongevallen. En gisteren presenteerden ze het boek 'Toon' over hun ervaringen. Over een paar weken spreken ze een zaal vol ondernemers toe met hun verhaal. Toon is niet voor niets overleden, zeggen de nabestaanden nu. Al missen ze hem nog elke dag.

Lees ook: Arbeidsongevallen nemen fiks toe