Na 225 dagen was het eindelijk tijd voor de bordesscène

Het land heeft er 225 dagen op moeten wachten, een naoorlogs formatierecord, maar vandaag is het zover: het nieuwe kabinet is een feit. Ministers en staatssecretarissen zijn benoemd en beëdigd en ook de traditionele foto op het bordes is achter de rug.

11.05 uur: de beëdiging

In 2012 had het kabinet-Rutte II de primeur: voor het eerst in 200 jaar was de beëdiging van de nieuwe ministers en staatssecretaris openbaar. De ceremonie werd rechtstreeks uitgezonden door de publieke omroep en RTL. Het verliep allerminst vlekkeloos. Tijdens de beëdiging zond de NOS reclame uit, vermoedelijk doordat de Rijksvoorlichtingsdienst zich niet aan het draaiboek hield en te vroeg startte met de bijeenkomst. Toen koningin Beatrix vernam dat het opnieuw moest, sprak ze: “Echt? Niet toch? Dan wordt het een toneelstukje!” Maar de ceremonie moest toch echt over, waarna de kijkers van de NOS de ‘nep-beëdiging’ te zien kregen.

Dit jaar vond de beëdiging plaats in de Grote Balzaal van het paleis Noordeinde. Deze keer geen blunders, de ceremonie begon om 11:05 stipt.

Eerst waren de ministers aan de beurt, die ten overstaan van koning Willem-Alexander de eed of belofte afleggen. Wie al minister is, hoefde niet opnieuw te worden beëdigd. Het door hen gevraagde ontslag wordt, zoals dat officieel heet, niet verleend. In dit geval gold het alleen voor premier Mark Rutte. De overige vijftien ministers zijn nieuw. VVD’ers Sander Dekker en Eric Wiebes zijn al staatssecretaris en worden nu minister. Ook zij moeten opnieuw worden beëdigd.

Over de volgorde is nagedacht. De nieuwe ministers zijn in volgorde van anciënniteit van het ministerie beëdigd. Zo gingen Buitenlandse Zaken en Onderwijs voor Financiën en Defensie. Na de ministers waren de acht nieuwe staatssecretarissen aan de beurt.

12.00 uur: de bordesscène

Rutte III treedt in de voetsporen van Kok II. Net als in 1994 zal ook vandaag de bordesscène plaatsvinden op de trappen van paleis Noordeinde in Den Haag. En dus niet, zoals de laatste decennia gebruikelijk is, bij Huis ten Bosch, aan de rand van de Hofstad. Dit paleis wordt momenteel verbouwd en staat geheel in de steigers, zodat de koning en zijn gezin er straks naartoe kunnen verhuizen.

Gerenommeerd fotograaf Jerry Lampen vertelde onlangs in HP De Tijd over het fotograferen van de bordesscène: “Een ladder is essentieel; die nemen we altijd mee. Er zijn veel fotografen die wat hoger moeten staan bij dit soort foto’s, want van onderaf fotograferen wordt meestal niet heel mooi.”

De bordesscène is het moment dat de regering zich officieel presenteert aan het land. Staatssecretarissen zijn niet welkom; de regering wordt immers gevormd door staatshoofd en ministers.

Over de opstelling is nagedacht: de minister-president staat vanzelfsprekend naast de koning, geflankeerd door de drie vicepremiers. Daaromheen staan de overige ministers. Ook hier speelt de anciënniteit van het ministerie een rol. De ministers van buitenlandse zaken en justitie en veiligheid staan dichter bij Willem-Alexander dan de ministers van economische zaken en infrastructuur.

Vanaf 12.45: de overdracht

Op alle ministeries zullen de vertrekkende ministers klaar staan om hun opvolgers welkom te heten. Ook hier domineert de ceremonie. Er liggen overdrachtsdossiers klaar, die de oude en nieuwe bewindspersonen moeten ondertekenen. Er volgt een handdruk en een foto. Dat was het dan. De machtswisseling is een feit.

Tekst loopt door onder de foto

De regels van het 'blauwe boek'

Welke cadeaus mag een minister aannemen? Wie betaalt zijn jacquet? De regels voor bewindslieden staan in het ‘blauwe boek’ (hier te downloaden).

Nieuwe ministers en staatssecretarissen vinden vandaag op hun bureau het ‘Handboek voor bewindspersonen’, beter bekend als het blauwe boek. Daarin legt de secretaris van de ministerraad helder uit wat wel en niet mag. Zo kan een escorte alleen bij hoge uitzondering worden aangevraagd.

Nevenfuncties

De aanstaande bewindspersonen hebben hun kennismakingsgesprek met formateur Mark Rutte al achter de rug. Dat was meer dan koffie drinken. Rutte wil tijdens zo’n onderhoud zekerheid krijgen dat de nieuwe minister of staatssecretaris geen potentiële problemen meeneemt het kabinet in.

Een bewindspersoon moet bijvoorbeeld afstand doen van ‘relevante financiële of zakelijke belangen’. Alle betaalde en onbetaalde (neven)functies moeten worden neergelegd. Zo zal CDA’er Raymond Knops, die staatssecretaris wordt, geen jeugdleider bij voetbalvereniging Hegelsom meer kunnen zijn.

Beschikbaarheid

De ministerraad vergadert op vrijdag, de onderraden vinden plaats op dinsdagochtend. Ministers moeten daar altijd voor beschikbaar zijn. Wat een lid van het kabinet in de Trêveszaal zegt, dient vertrouwelijk te blijven. ‘De ministerraad moet ongestoord en ongehinderd kunnen functioneren’, meldt het Handboek. Notulen krijgen het stempel ‘zeer geheim’.

Van bewindspersonen wordt ook verwacht dat ze altijd beschikbaar zijn voor het vragenuur van de Tweede Kamer, op dinsdag tussen 14.00 en 15.00 uur. Als de volksvertegenwoordiging een bepaalde minister wil spreken, dan moet deze komen. Alleen ziekte of een buitenlandse dienstreis is een geldig excuus om niet te verschijnen.

Pied-à-terre

Wie op een afstand van ten minste vijftig kilometer van het ministerie woont, heeft recht op een pied-à-terre. Of zoals het Handboek het noemt: ‘een gemeubileerde verblijfsvoorziening’. Barbara Visser komt in aanmerking, zij woont in Zaanstad. Wobke Hoekstra: Bussum. Arie Slob: Zwolle. Ank Bijleveld: Goor.

De dienstauto

Bewindspersonen moeten altijd gebruik maken van de dienstauto met chauffeur, óók voor privéritten. Het heeft te maken met ‘redenen van bereikbaarheid en veiligheid’. Alleen tijdens meerdaagse vakanties worden ze geacht met de eigen auto te gaan. Tenzij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) anders beslist. Niet onbelangrijk: bewindspersonen moeten terughoudend omgaan met het aanvragen van een escorte.

Buitenlandse reizen

Dienstreizen zijn volledig voor rekening van het ministerie. Maar: ‘op buitenlandse reizen reist de partner van de bewindspersoon als regel niet mee. Ook niet voor eigen kosten.’

Kleding voor Prinsjesdag

Ministers en staatssecretarissen ‘dienen optimaal te worden gefaciliteerd om hun werkzaamheden te verrichten’. Dat betekent dat het ministerie alle noodzakelijke kosten vergoedt. Er zijn uitzonderingen. De huur en aanschaf van extra kleding (bijvoorbeeld voor Prinsjesdag) moet zelf worden betaald. Net als kosten voor ‘kleine ontvangsten thuis en partijgerelateerde activiteiten’. Bewindspersonen krijgen wel een vaste maandelijkse vergoeding ter compensatie van deze uitgaven.

Beveiliging

Beveiligingsmaatregelen zijn noodzakelijk. Het Handboek meldt: ‘De daadwerkelijke invulling is afhankelijk van de locatie, situatie, de dreiging en het risico. Het betreft maatwerk en medewerking is vereist. Het niveau van maatregelen kan geen onderwerp van onderhandeling zijn.’ Met andere woorden: mopperen over strenge beveiliging is geen optie.

Cadeaus

Dringend advies aan de verse ministers en staatssecretarissen: wees terughoudend met het aannemen van geschenken. Cadeaus tot vijftig euro hoeven niet te worden geregistreerd. De rest wel, ook als het thuis wordt bezorgd. En: ‘Eet- of drinkbare geschenken dienen om veiligheidsredenen extra kritisch bekeken te worden.’ Directe vernietiging wordt geadviseerd.

Officiële ontvangsten

Alle bewindspersonen mogen het Catshuis in Den Haag gebruiken voor officiële ontvangsten van gasten. Premier Rutte moet daar wel toestemming voor geven, het is immers zijn ambtswoning.

Bewindslieden kunnen ook uitwijken naar Jachthuis St. Hubertus in het Nationale Park De Hoge Veluwe. Er gelden beperkingen: maximaal acht personen en niet meer dan drie nachten. En de bewindspersoon moet wel gewoon betalen.

Een andere uitwijkmogelijkheid is het Johan de Witthuis in Den Haag, waar informateur Gerrit Zalm dagenlang met de vier partijen onderhandelde over dit nieuwe kabinet.

Wie krijgt nou precies welke dossiers onder zijn of haar hoede? Daar werd gisteren over vergaderd. Bekijk de hele lijst hier.

Lees meer over de historie van de bordesscène.

Lees alles over het nieuwe kabinet in ons dossier.

Wat weet u over de leden van het kabinet-Rutte III? Test hieronder uw kennis.