Mosul ruimt puin, maar knapt amper op

Achter een ingetrapte deur liggen de kapotte koelkast en meubels nog net zoals de islamitische terreurgroep IS ze vorig jaar achterliet. De jonge weduwe Sheina Mohammed (35) keerde met haar vijf kinderen in juni terug naar haar huisje in de armenwijk Al-Amal in West-Mosul. Maar negen maanden later is het nog steeds een puinhoop.

Dankzij IS is haar situatie, en die van vele anderen, slechter dan ooit. De terreurbeweging vermoordde haar man, een politieagent, in oktober 2016, zonder dat ze ooit zijn lichaam terugkreeg. Toen de oorlog tegen IS de wijk bereikte, vluchtte ze naar haar zus in het al bevrijde oosten van de stad. Na haar terugkeer hielpen de buren het deels vernielde huis enigszins bewoonbaar te maken, en haar schoonvader zorgde voor haar - tot hij gewond raakte bij een auto-ongeluk. "Ik ben afhankelijk van God en goede mensen", zucht ze. Toen de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR een wooncabine in haar tuin plaatste, verhuisde ze dankbaar. Maar nu klaagt ze over de slangen, schorpioenen en insecten die met de zomer arriveerden.

Schaars

Mohammeds positie als alleenstaande moeder is moeilijk, maar niet uitzonderlijk in post-IS Irak. Veel vrouwen verloren hun echtgenoot, aan IS of de strijd tegen de groep. En veel mensen verloren hun huis, of troffen het leeggeplunderd en beschadigd aan. Geld is er bijna niet en betaald werk is schaars. In Al-Amal vertellen mannen slechts af en toe dagwerk te vinden als arbeider. Volgens cijfers van de Wereldbank leeft in de bevrijde gebieden meer dan veertig procent onder de armoedegrens, een verdubbeling sinds de komst van IS, morgen vier jaar geleden. De VN zeggen dat dit geldt voor een op de vier kinderen in Irak.

In Oost-Mosul gaat de wederopbouw sneller dan aan de overkant van de Tigris, waar IS-strijders zich hadden ingegraven. In het oosten zijn huizen minder beschadigd en slagen mensen erin geld te lenen om hun huizen te repareren. West-Mosul is grotendeels verwoest, en waar nog gebouwen staan, zijn bewoners zo verarmd dat ze hun huizen niet kunnen herstellen. Er komt te weinig geld uit Bagdad, veel ambtenaren werken al maanden zonder inkomen en de provinciale raad van Mosul toont weinig daadkracht.

De UNHCR deelde in de armste regio's vele duizenden herstelpakketten uit voor huizen, maar had slechts zevenhonderd wooncabines beschikbaar. Die zijn bedoeld als noodonderkomens voor wie zijn huis moet herstellen, maar blijken nu vaak een semipermanente oplossing voor de armsten.

Saddam

Een aantal ervan kwam in Al-Amal terecht, een wijk die haar naam, die 'hoop' betekent, weinig eer aandoet. "De hulp bereikt hooguit zestig van de zestienhonderd huishoudens hier," zegt Mohammed Ibrahim, de mochtar of wijkburgemeester die in zijn crèmekleurige mannenjurk is komen kijken. "Veel hulporganisaties beloofden van alles. Maar we hebben nog steeds geen water, riolering of stroom."

Bewoners klagen dat anderen worden voorgetrokken. Aan de overkant van de grote weg kregen volgens de mochtar zeker vijfhonderd gezinnen hulp. "Hebben zij betere contacten, of zijn wij onzichtbaar?" Probleem is dat de overheid de wijk illegaal noemt, omdat de grond aan het ministerie van defensie toebehoort. Toen het Iraakse leger na de Amerikaanse invasie van 2003 werd ontbonden, bouwden ontheemden hun optrekjes op de legerbasis. Zij waren door dictator Saddam Hoessein naar overwegende Koerdische gebieden gehaald voor zijn Arabiseringsbeleid, en stonden na 2003 op straat toen de oorspronkelijke bewoners hun huizen en land terugeisten.

Naamsverwisseling

IS had juist onder deze verarmde ontheemden grote aantrekkingskracht. Daarover praten ligt in Al-Amal gevoelig. "We hebben hier veel gebroken gezinnen, maar niet iedereen had familie bij IS," legt de mochtar omstandig uit. "Van sommigen werd dat alleen gedacht." Veel zonen zitten vast vanwege naamsverwisseling, beweert hij, maar de ervaring leert dat die gevallen inmiddels zijn vrijgelaten. Een buurtbewoner die anoniem wil blijven, vertelt dat zijn beide zonen vermist zijn: een was door IS meegenomen, de ander door het Iraakse leger.

Illegaal of niet, aanhanger van IS of niet; met de Iraakse parlementsverkiezingen van half mei op komst, weten kandidaten de wijk en haar armen wel te vinden. "We hebben er al acht gehad, met hun mooie beloften", snuift de mochtar. "Ze willen allemaal onze stem. Maar dat levert niets op. Het is de verantwoordelijkheid van het lokale bestuur. En dat wil niet eens naar ons luisteren."

Wederopbouw

Volgens de VN moeten alleen in Mosul al 40.000 huizen worden herbouwd en nog veel meer hersteld; voor de herbouw in bevrijd gebied in Irak is zeker 17 miljard dollar nodig.

De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR helpt bewoners hun huis te herstellen, door bouwmateriaal beschikbaar te stellen, of wooncabines. Die bieden tijdelijk onderdak - ze kunnen een jaar of drie mee - tot het huis weer bewoonbaar is. De vraag ernaar overtreft het aanbod echter; naast de zevenhonderd die geplaatst zijn, denkt de UNHCR er dit jaar nog hooguit duizend beschikbaar te kunnen stellen.

Armoede en werk

Dat de Iraakse armen door de IS-bezetting en de oorlog nog armer zijn geworden, komt onder meer doordat er minder werk is. Volgens de Wereldbank is de werkloosheid in de bevrijde gebieden, en met name in de armste huishoudens, met ruim 21 procent twee keer zo hoog als elders.

Velen verloren door de bezetting bovendien het basisvoedselpakket dat de Iraakse overheid aan alle gezinnen beschikbaar stelt. De toekenning van de bonnen daarvoor is in delen van Irak nog niet hersteld. Daarom ook blijven velen nog in de opvangkampen die tijdens de oorlog zijn opgezet.

Lees ook: Het zou vrede moeten zijn in Irak, maar de vluchtelingenkampen stromen weer vol

et conflict is voorbij, de hulporganisaties vertrekken weer. Maar in Irak gaat dat te snel, want de gevolgen van het conflict zijn nog lang niet voorbij.