Moet kist MH17-slachtoffers open of dicht?

Zo was het prijsschieten rond de martelende vraag of de slachtoffers enig besef hebben gehad van wat er gebeurde. Veroorzaakte de exploderende raket eerst vele kleine gaten in het vliegtuig zodat de luchtdruk langzaam wegviel en iedereen, voor zover niet getroffen door rondvliegend metaal, nog even kon ademen? Het lijkt erop dat het vliegtuig in ieder geval ver voor het neerstortte uiteengevallen is, anders lagen de brokstukken en de lichamen niet zo ver verspreid.

Over wat de slachtoffers nog allemaal hebben kunnen meemaken wilde ik eigenlijk niets anders horen dan: luchtdruk weg, bewusteloos, einde verhaal. Zelfs al zou je op goede grond kunnen aantonen dat de slachtoffers tot in de laatste seconde wisten wat er gebeurde, dan nog is de vraag wat je daarmee opschiet, behalve dan dat de pijn bij de nabestaanden nog wordt verergerd.

Patalogische anatomie
Er is één aspect aan de ramp waarover ik met de nodige omzichtigheid wel wil proberen iets te zeggen: moet je als nabestaande de stoffelijke resten nog gaan zien? Jaren geleden werkte ik als assistent pathologische anatomie in een groot Amsterdams ziekenhuis. Het was mijn taak overledenen te openen zodat de clinici na afloop konden komen kijken of de diagnoses die zij gesteld hadden ook de juiste bleken te zijn. Lijkopening, obductie is het nette woord, vormt een essentieel onderdeel van het kritische apparaat waarmee de arts zijn beweringen controleert.

Omdat we in het mortuarium altijd met lijken bezig waren, werd ons op een dag gevraagd mee te denken over een zeer precaire situatie. Een jonge verpleger van het ziekenhuis, vierentwintig was hij pas, had zichzelf omgebracht. Het was een warme zomer. Zijn lichaam werd vijf dagen na overlijden aangetroffen. Hij had in zijn kamer op de grond gelegen. Aan ons de vraag of we hem wilden opbaren op zodanige wijze dat hij toonbaar was voor zijn wanhopig verdrietige moeder.

Het eerste probleem was de doordringende stank, sorry, er is geen ander woord voor. Nog erger was de vorm van zijn gelaat, dat scheef geplet was doordat hij op zijn zij had gelegen. En dan de kleur van zijn huid. Een onwezenlijk groen met paarsig rode vlekken. We stopten hem zo goed mogelijk weg in witte lakens, maar nu sprong de giftige kleur van zijn huid nog feller in het oog. We hebben toen ook nog groene lakens geprobeerd, en blauwe, alles om die angstwekkende verkleuring te verbloemen, maar hij bleef er verschrikkelijk uitzien.

In wanhoop belden we de hoofdzuster van de afdeling met de vraag: zou u even willen komen kijken om te zien of we dit zijn moeder moeten aandoen?

Vervormde, lieve dode
Ze kwam meteen naar beneden en liep op het bed af waar we hem in gelegd hadden. Maar op enkele meters afstand aarzelde ze en stond stil. Ze wierp een aandachtige blik op de dode, sloeg haar hand voor haar mond en liep toen huilend weg.

Als je een lieve dode zo vervormd ziet, is het net alsof ze zelfs na haar dood nog eens extra is toegetakeld door een monster dat voor ons mensen niet meer te volgen is.

Ik denk dus niet dat ik als overlevende zou willen kijken naar de resten. Maar ik las dat de leider van het Nederlands forensisch team zei: 'Een gesloten kist geeft een ernstiger trauma dan een geopende'. Hoewel ik mij afvraag hoe hij dat weet, zou ik het tegendeel evenmin durven beweren.

Misschien is hier een compromis mogelijk. Je zou immers naar een klein detail van het lichaam kunnen kijken, dat je heel goed kent. Een beringde vinger, of dat gekke tweede teentje, zodat je zeker weet dat ze het is. Maar een blik op de lotgevallen van deze resten, die vele dagen ongekoeld in de Oekraïense warmte hebben gelegen, doet vrezen dat het allemaal reeds ver voorbij de beringde vingers of gekke teentjes uiteen is gevallen.

Stof zijt gij, ja, maar wat mij betreft hoeft die mededeling niet te worden omgezet in een gemene mentale vuistslag.