Moerdijk krabbelt weer op

De sloopkogel heeft weinig van Jan Martha's geschiedenis heel gelaten. Hij werd geboren in Roode Vaart, een buurtschap van het Brabantse dorp Moerdijk. "Dat is opgeslokt door de industrie. Mijn geboortehuis en vroegere woonhuis zijn helemaal weg." Martha (67) staat aan de Steenweg in Moerdijk, naast zijn vrouw Annie Martha-Boer (68) die op haar rollator zit. Martha wijst: "Daar stond de rooms-katholieke school. Die is gesloopt." De opvolger van die school, én de School met de Bijbel: weg. "We hebben onze kinderen nooit iets uit ons verleden kunnen laten zien."

Een Moerdijker, wil hij maar zeggen, is eraan gewend dat de dingen verdwijnen. Langzaam hebben de Martha's het dorp zien wegzakken. Van een welvarend vissersdorp met tientallen bloeiende verenigingen naar een verpauperd dorp waar vrijwel geen middenstand meer over was. Niet voor niets stemde in 2014 meer dan de helft van de inwoners voor opheffing van het dorp. Ze zagen geen toekomst meer 'op de Moerdijk'.

De enquête was het vervolg op een rapport van Ed Nijpels. Het VVD-kopstuk voorspelde in 2013 dat het dorp onleefbaar zou worden als de naastgelegen haven verder zou uitbreiden. De gemeente en de bewoners moesten van Nijpels eens nadenken of Moerdijk nog wel toekomst had.

Dat advies hakte er opnieuw in bij de Moerdijkers, die al decennia horen dat hun dorp onleefbaar dreigt te worden. Is het niet door de haven aan de westkant, dan wel door de A16 in het oosten, waar auto's met 130 kilometer per uur van de Moerdijkbrug afdenderen. Bovendien kent de havenindustrie een verleden van incidenten en ongelukken. Zo was er de enorme brand bij Chemie-Pack begin 2011, en recenter een grote ontploffing bij de Shell-raffinaderij.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Nieuwe start

Gek genoeg luidde het rapport van Nijpels niet het einde van het dorp in, maar betekende het een nieuwe start. Vier jaar na publicatie zitten de huizenprijzen in de lift en hebben de bewoners nieuwe faciliteiten. In de woorden van Jan Martha: "We hebben nu al dat mooie nieuwe spul hier." Hij en zijn vrouw kijken uit op de Ankerkuil: een fonkelnieuw buurthuis. Bovendien opende vorig jaar een nieuwe dorpswinkel, zodat de Moerdijkers niet meer voor alle boodschappen naar Zevenbergen hoeven. En, het dorp dat ten dode was opgeschreven, trekt ineens weer nieuwkomers aan. De Martha's hebben al kennisgemaakt met nieuwe buren uit Rotterdam, Dordrecht en Woensdrecht.

Het geheim van de opleving van het dorp? De Moerdijkregeling. Die kwam er nadat burgemeester Jac Klijs naar aanleiding van de bewonersenquête met de Moerdijkers om tafel ging. Hij legde de dorpbewoners twee opties voor. Klijs: "We konden het dorp opheffen óf beslissen om het te behouden en er iets van te maken. Niets doen was geen optie."

Maar er lag wel een enquête, waarin 90 procent van de respondenten te kennen had gegeven weg te willen als er een uitkoopregeling kwam. Klijs taxeerde dat dat kwam doordat de Moerdijkers 'murw gebeukt' waren door alle negatieve publiciteit. Wie wilde er nog in Moerdijk komen wonen? Het dorp dat op de nominatie voor sloop stond? Klijs: "De economie had in Moerdijk jaren geprevaleerd."

Rust in de tent

Uit de gesprekken van de burgemeester met inwoners kwam naar voren dat mensen óók nog altijd gesteld waren op hun dorp. Klijs: "Ze vertelden mij dat ze het liefst in Moerdijk wilden blijven wonen. Mits het dorp toekomst zou hebben."

Daarom kwam er een compromis. Wie in Moerdijk wilde blijven, moest kunnen rekenen op een toekomst voor het dorp. En wie weg wilde, moest weg kunnen zonder al te veel verlies te lijden op zijn of haar woning. Klijs: "We hadden vertrekkers een som cash kunnen geven, maar dat is geen goede oplossing. Dan gaan ze op vakantie, of ze kopen een nieuwe auto." Daarom konden bewoners zich in 2013 bij de gemeente melden voor een taxatie. Wie vervolgens weg wilde, kon zijn huis voor 95 procent van de taxatiewaarde door de gemeente laten kopen.

Die Moerdijkregeling was nadrukkelijk geen oprotregeling, zegt Klijs: "Hij moest juist leiden tot rust in de tent." De compensatie moest mensen de zekerheid geven dat zij weg kunnen, mochten zij dat willen. Wie denkt dat de regeling tot leegloop van het dorp heeft geleid, heeft het mis (zie kader).

Dankzij de Moerdijkregeling trokken er zelfs mensen uit omliggende dorpen en steden naar het West-Brabantse dorp. Onder hen Arij Boogerman (72) en zijn vrouw Adri (68). Ze woonden in de binnenstad van Dordrecht aan een oude haven. Adri had twee grote woonwensen: ze wilde een grote tuin en ze zou graag nog eens in een oude kerk, school of fabriek willen wonen.

Alles naar wens

Arij Boogerman: "We zochten eerst op het eiland van Dordrecht. Daar lukte het niet." Er waren nauwelijks woningen te vinden die aan de wensen van het echtpaar voldeden. Ze besloten ook aan de andere kant van het Hollands Diep te kijken. Moerdijk bleek beide wensen te kunnen vervullen. De oude gereformeerde kerk stond er te koop. Het kerkje heeft een oppervlakte van 280 vierkante meter en een woonkamer van vijf meter hoog. De tuin is zelfs 1700 vierkante meter.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Het echtpaar had toen nog niet eens van de Moerdijkregeling gehoord. Arij Boogerman: "Dat is een aardige bijkomstigheid en voor ons nóg een reden om naar Moerdijk te gaan." En ze weten dat het dorp wordt opgeknapt. Het oude vissershaventje lijdt nu een kwijnend bestaan, maar er zijn plannen om ook dat op te kalefateren.

Het echtpaar Boogerman was 'bijzonder gecharmeerd' van de nieuwe woning, maar ze hebben uiteraard ook naar de minpunten van het wonen in Moerdijk gekeken. Die grote haven - de vierde van Nederland - en de A16. Arij Boogerman: "Een bevriende chemicus heeft lang in Moerdijk gewerkt. Hij zei dat je er best kunt wonen, omdat de lucht er niet meer vervuild is dan elders in de industriële Randstad." Een recent rapport van zorgonderzoeksinstituut Nivel bevestigt dat. Bovendien is de industrie voor dorpsbewoners goed verborgen achter het groen. De snelweg is volgens Boogerman in het dorp slechts waarneembaar als gezoem 'in de verte'.

Onzekerheid

Toch hoor je van de buren van Boogerman niet alleen jubelverhalen. In dezelfde straat wonen Martin van Tilburg (45) en Anouska van Steenhoven (40). Sinds de invoering van de Moerdijkregeling zagen ze veel buren vertrekken. "De Moerdijkregeling heeft veel mensen weggejaagd." Sinds kort hebben ze wel een nieuwe buurvrouw, die vanuit Roosendaal vanwege de regeling naar Moerdijk verhuisde. En Van Steenhoven is opgelucht dat de familie Boogerman de kerk gekocht heeft, die nu nog anti-kraak wordt verhuurd. Heel wat van de twee-onder-één-kapwoningen in haar straat staan leeg en dat geeft een onveilig gevoel.

Van Tilburg en Van Steenhoven overwegen ook te verhuizen. Ze twijfelen of het dorp op de lange termijn toekomst heeft. "We hoeven niet op stel en sprong weg, maar leven in Moerdijk brengt een hoop onzekerheid." Zo zijn de graafwerkzaamheden begonnen voor een groot logistiek park voor de haven, een kleine kilometer van hun huis in de oksel van de A16 en de A17.

Van Tilburg: "Ik vertrouw het niet. Ik denk dat het een hoop overlast gaat geven." Hij vreest dat het dorp ingesloten raakt of dat het park grote verkeersopstoppingen veroorzaakt. Of dat het bestemmingsplan wordt aangepast en er tóch zware industrie komt. Het tekent het wantrouwen van veel Moerdijkers tegen de overheid en de twijfel over het voortbestaan van het dorp. "Aan de andere kant: mijn vader is 93 jaar. Die heeft het er al veertig jaar over dat het dorp misschien weggaat."

Burgemeester Jac Klijs is juist blij met het logistiek park, waaraan miljoenen van de provincie verbonden zijn om het dorp leefbaarder te maken. Hij benadrukt dat er op en rond het logistiek park geen zware industrie komt. Voorlopig zal ook de haven niet uitbreiden, zegt Klijs: "Maar ik kan niet garanderen dat er daar de komende 25 jaar niets meer gebeurt."

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Een succes

Wat hij wel weet: de huizenprijzen in Moerdijk stijgen de laatste twee jaar harder dan in omliggende dorpen. Bovendien worden er meer huizen verkocht. Daarom noemt hij de Moerdijkregeling een succes. "In Nederland zijn ongeveer zeshonderd dorpen als Moerdijk, waar door vergrijzing en een trek naar de stad de leefbaarheid onder druk staat. Een flink aantal zal op enig moment verdwijnen." Maar als Moerdijk deze lijn doorzet, zal het dorpje langer standhouden dan veel van die andere kernen, denkt de burgemeester.

Moerdijkers Jan Martha en zijn vrouw hebben nooit overwogen om Moerdijk te verlaten. Ze wonen al 45 jaar in hetzelfde huis, ze weten niet beter. Over de industrie is Jan Martha nuchter: "Als het fout gaat, dan gaat het goed fout. En dan is alles weg." Echte Moerdijkers blijven, zegt hij. "Ons krijg je hier zomaar niet weg, tenzij we te afhankelijk worden, of als ze ons dwingen."

De Moerdijkregeling

In totaal maakten sinds januari 2015 74 woningeigenaren gebruik van de Moerdijkregeling. Zij verkochten hun huis aan de gemeente voor 95 procent van de taxatiewaarde. Dertig woningen die aan de gemeente verkocht werden, zijn inmiddels doorverkocht, waarvan tien in het eerste half jaar van 2017. Het aantal Moerdijkers dat gebruikmaakt van de regeling neemt af. Er mogen 25 eigenaren per jaar gebruik van maken, in 2017 waren dit er tot nu toe zestien.

Sinds de regeling in werking werd gesteld, trok de huizenmarkt in het dorp Moerdijk aan, sneller dan in de elf andere dorpskernen van de gemeente. In 2012 en 2013 werden er drie en vier woningen verkocht, in 2015 en 2016 waren dat er dertien en vijftien. Ook kroop de gemiddelde verkoopprijs richting die van de rest van de gemeente.

Lees ook: Hoe lang nog voor Moerdijk een spookdorp is geworden?