Misschien is dit wel Duitsland
Het grensgebied tussen Nederland en Duitsland heeft iets magisch. Je ziet de grenslijn niet, maar hij is er toch.
Open schakel, een kunstwerk van Piet Slegers, markeert de oude grensovergang tussen Nederland en Duitsland in Zwillbrock. Het kunstwerk is een tastbaar bewijs van de scheiding tussen de twee landen. Goed dat het kunstwerk er staat, want waar precies de grens loopt is niet te zien. Het voormalige tolhuis is nog maar nauwelijks als zodanig herkenbaar nu het als woonhuis in gebruik is. Fietsend zoek ik naar sporen van de grens. Naar die vette grensstreep die zo tot de verbeelding spreekt, die magische plekken waar je als kind met één been in Duitsland en met het andere in Nederland ging staan.
In 1992 verdween de grenscontrole tussen Nederland en Duitsland. Tot die tijd was het grensgebied een streek van kat-en-muisspelletjes tussen smokkelaars en commiezen (douaniers) en van Duits-Nederlandse geliefden die moesten zorgen dat ze voor tien uur 's avonds naar hun eigen land terugkeerden, omdat dan de slagbomen omlaag gingen.
Nu we al twintig jaar zonder commiezen, slagbomen en paspoorten de grens kunnen oversteken, komen er geen spannende grensverhalen meer bij en moeten we het doen met de verhalen van vroeger. Verhalen over lieden die koffie, boter en sterke drank smokkelden in hun klompen, in geprepareerde accordeons of in kinderwagens met een dubbele bodem. Of verhalen over smokkelende nonnen: die mochten niet gefouilleerd worden, maar werden wel uitgenodigd in het douanekantoor. Naast de kachel werd snel genoeg duidelijk wie boter onder haar habijt had verstopt. Of het verhaal van de Nederlandse voetballer die, toen hij na zijn schorsing bij Sportclub Rekken aan de slag ging bij de Duitse club SF Ammeloe, grapte dat hij international werd.
Onderweg van Münsterland naar de Achterhoek passeer ik het Zwillbrocker Venn, een uitgestrekt veengebied waar een groep flamingo's ooit per ongeluk is neergestreken en nu een kokmeeuwenkolonie zichzelf overschreeuwt. De zachtroze flamingo's steken surrealistisch af tegen het donkerblauwe water en de loodgrijze lucht. De zachte motregen schept een mysterieuze sfeer.
Na het veengebied fiets ik door dichtbegroeid bos. Meestal weet ik in welk land ik fiets, nu niet. Misschien is dit Duitsland, misschien is het Nederland. Zelfs mijn mobiele telefoon twijfelt, hij springt voortdurend van het Nederlandse op het Duitse mobiele netwerk en terug. In noordelijke richting fiets ik naar Eibergen en kennelijk ben ik, onmerkbaar, de grens gepasseerd. Hoe verder ik landinwaarts fiets, hoe Nederlandser ook het landschap lijkt - of verbeeld ik me dat?
Vlak voor Eibergen fiets ik over de oude spoorlijn tussen Winterswijk en Neede, die nu geasfalteerd is. Ik steek de Berkel over, het grensriviertje dat ontspringt bij Billerbeck en uitmondt in de IJssel, en pauzeer even bij de Mallumse molen waar een enthousiaste molenaar het waterrad in werking zet.
De lucht kleurt donkerder, ik stap weer op. Onderweg in de richting van Duitsland begint het harder te waaien. Het dorp Rekken lijkt verlaten. Ik fiets langs Forensisch Psychiatrisch Centrum Oldenkotte dat er onbeweeglijk bij ligt, zo vlak voor de grens. De spandoeken aan de ijzeren hekken rond de gevangenis zijn stille getuigen van de onvrede die binnen de muren heerst.
"Wie komt ons straks troosten, als er geen werk meer is in het oosten?" wil het gevangenispersoneel weten van staatssecretaris Teeven. De lege straten, glimmend van de motregen, de loodgrijze lucht en de hoge, ijzeren gevangenishekken - hier, op de grens van Nederland en Duitsland, past het woord unheimlich.
Als ik weer richting het Duitse Münsterland fiets en het mobiele netwerk opnieuw twijfelt, wordt mijn nieuwsgierigheid groter. Zou ik nog iets van de grensovergang kunnen zien of is ook hier de scheiding vervaagd? Het is maar een klein ritje naar Oldenkotte. En gelukkig, daar zie ik de grens precies zoals die hoort te zijn: compleet met het blauwe bordje 'Bundesrepublik Deutschland', een grenswachtershuis en een strakke demarcatielijn.
Niet eens zo lang geleden zat Café Rotering - tevens supermarkt en kapperszaak - hier ingeklemd tussen de Nederlandse en de Duitse slagbomen. Nu hoort het op een meter na bij Nederland. Binnen is het behaaglijk warm. De vriendelijke eigenaar serveert Kaffee und Kuchen of koffie met taart, hij draait Herbert Grönemeyer en Frans Bauer.
Stamgasten spreken met elkaar in een mengeling van Nederlands en Duits, zonder veel zorg om de grammatica. Op de plank aan de muur staan trofeeën van de Nederlandse hengelsportvereniging naast die van de Duitse biljartclub. Vanuit het raam kijk ik Duitsland in. Dit is de grens.
Tocht met een Berkelzomp
Bij Mallumse Molen kun je vaartochten maken met de replica van een 19de-eeuwse platbodem of 'Berkelzomp', uit de tijd dat Oldenkotte een bloeiende handelsplaats was.
Na de komst van de spoorlijn in 1905 kwam een einde aan het vrachtvervoer per Berkelzomp.
Zie www.stichtingberkelzomp.nl
Zelf smokkelen
Voor kinderen of groepen is er vanuit Café Rotering in Oldenkotte een speciale smokkelroute van ongeveer negen kilometer. Met een smokkelpaspoort en een GPS-ontvanger kunnen deelnemers proberen vee, tabak en koffie over de grens te smokkelen. Dat is knap lastig, want achter elke boom kan zich een commies verbergen.
Zie www.vvveibergen.nl
undefined
