Minder kinderarbeid en milieuvervuiling: waarom worden de mooie beloftes niet waargemaakt?

In de convenanten voor duurzaam ondernemen moeten veel hardere afspraken worden gemaakt. In de praktijk blijkt namelijk dat deelnemers hun beloften niet waarmaken, meldt de Sociaal-Economische Raad (Ser) een week nadat ontwikkelingsorganisaties het nieuwe voedingsconvenant ondermaats noemden. Oxfam Novib en vijf andere ngo’s vonden de afspraken met supermarkten boterzacht en weigerden het te ondertekenen.

De Ser zegt vandaag in een voortgangsrapportage het beeld te herkennen dat partijen niet leveren conform afspraak. Ze maken onvoldoende tijd, capaciteit en financiële middelen vrij om afspraken werkelijk te kunnen nakomen. De Ser gelooft in convenanten, maar waarschuwt dat die alleen effectief kunnen zijn als alle deelnemers consequenties verbinden aan hun beloften.

Transparantie

Verder doen branche-organisaties onvoldoende om ervoor te zorgen dat bedrijven zich aansluiten bij een convenant. Ook kan de overheid meer druk uitoefenen op bedrijven. De Ser zegt verder dat partijen transparanter moeten zijn over hun motivatie, agenda en mandaat. Ook zouden ze ‘de bereidheid moeten hebben om zich te verdiepen in de achtergrond en standpunten van andere partijen’. In het document trekt de Ser negen lessen uit de afgesloten convenanten, zoals voor textiel, banken en goud.

Andere landen hebben wetgeving om bedrijven te verplichten zich met mensenrechten en milieuproblemen bezig te houden. In Nederland kwam de Wet zorgplicht kinderarbeid, die bedrijven verplicht kinderarbeid in hun keten te onderzoeken, vorig jaar nog niet door de Eerste Kamer.

Nederland heeft onder leiding van de voormalige minister Ploumen gekozen voor polderoverleg. Het is de bedoeling per risicosector een coalitie te smeden van bedrijven, vakbonden, niet-gouvernementele organisaties en de overheid: samen kunnen ze problemen oplossen die te groot zijn voor individuele bedrijven. In zes sectoren is dat gebeurd. Vandaag wordt het zevende convenant getekend in de verzekeringsbranche. Critici stellen dat veel bedrijven vooral goede sier maken met dit convenantensysteem vol duurzame beloftes.

Weggelopen

Niet de Ser maar de deelnemers zelf bepalen hoe hoog de eisen van een convenant liggen. Bij het voedingsconvenant ligt de lat te laag, stellen Oxfam Novib, Unicef, Save the Children, Hivos, Natuur & Milieu en Fairfood. Het convenant bevat volgens hen geen substantiële vooruitgang op het gebied van milieu en mensenrechten. Zij waren uit de onderhandelingen weggelopen, omdat supermarkten zoals Jumbo en Albert Heijn geen handtekening zetten. De ngo's zeggen de ervaring te hebben dat bedrijven pas doen wat ze zeggen als ze daarvoor moeten tekenen. Vrijdag riepen ze minister Kaag van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking op om het convenant niet te tekenen. Na ondertekening twitterde de minister: “Ondertekenen is stap één. Nu het vervolg: uitvoeren.”

Voeding is een enorme sector met vele honderden bedrijven. Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), dat wel heeft getekend, zegt ervoor te zorgen dat bedrijven in beweging komen. Ook zal de branche-organisatie de voortgang monitoren.

Dat is een flinke administratieve last voor een organisatie. Zo heeft de Ser de eigen capaciteit moeten vergroten om de voortgang van het textielconvenant te kunnen controleren en alle bedrijven bij de les te houden. Bij het voedingsconvenant nemen de branche-organisaties die rol op zich. In de voortgangsrapportage schrijft de Ser dat partijen zich een goed beeld moeten vormen van de impact die afspraken hebben op de eigen organisatie. De rapportage is gebaseerd op gesprekken met betrokkenen. De Ser noemt geen concrete voorbeelden.

Alle convenanten op een rij

Bedrijven moeten voorkomen dat ze met hun activiteiten bijdragen aan misstanden. Elke risicosector bundelt de krachten met ngo’s, vakbonden en de overheid.

Kleding en textiel

63 textielbedrijven hebben hun fabrieken bekendgemaakt bij de Ser. Daardoor zijn modemerken direct aan te spreken bij misstanden zoals kinderarbeid, onveilige ateliers en het ontbreken van vakbondsrechten in verre landen. Sinds de ondertekening in 2016 zijn zes misstanden gemeld en aangepakt. Eén daarvan is definitief opgelost. Ruim 40 procent van de Nederlandse textielmarkt werkt samen met twee vakbonden, drie branche-organisaties en vijf ngo’s. Een verbond met een Duitse zusterorganisatie vergroot het bereik.

Banken

Doel is het tegengaan van mensenrechtenschendingen door zakelijke klanten van banken. Denk aan investeringen in cacao en palmolie. Binnenkort verschijnen twee rapporten met aanbevelingen over deze risico-producten. Dertien van de in Nederland opererende banken hebben zich voor drie jaar verbonden aan afspraken met de overheid, twee vakbonden en vier ngo’s.

Goud

De productie van goud leidt tot schendingen van mensenrechten en schade aan milieu of biodiversiteit. Twaalf bedrijven binden zich voor vijf jaar aan afspraken om een positief effect te hebben op de toeleveringsketen. Zo is er een project om kinderarbeid in kleinschalige goudmijnen in Oeganda te bestrijden.

Voeding

Hoeveel krijgt een Aziatische visser voor de garnalen die in de Nederlandse supermarkt liggen? Alle bedrijven binnen deze sector moeten onderzoek doen naar dit soort vragen, om misstanden in hun productieketen in kaart te brengen en te voorkomen. Branche-organisaties, vakbonden en enkele ngo’s werken vijf jaar aan diverse projecten op het gebied van leefbaar loon en klimaat. Het convenant is afgelopen vrijdag ondertekend.

Duurzaam bosbeheer

Dit convenant onderzoekt de kansen en knelpunten van duurzaam bosbeheer in landen die achterlopen. Ook wordt bekeken in hoeverre de veelgebruikte keurmerken FSC en PEFC voldoen aan de richtlijnen van de Verenigde Naties, de Oeso en de VN-arbeidsorganisatie ILO. Er zijn 23 ondertekenaars, waarvan 14 branche-verenigingen die ruim 12.000 bedrijven vertegenwoordigen. Niet de Ser maar stichting Bewust met Hout coördineert.

Plantaardige eiwitten

De wereldbevolking groeit, daardoor neemt de vraag naar voedsel toe. Die vraag kan niet alleen door dierlijk eiwit (zoals vlees) wordt ingevuld. 13 partijen willen de duurzame productie van plantaardige eiwitten internationaal bevorderen. Begeleid door MVO Nederland.

Nog meer convenanten:

Het convenant voor de verzekeringssector wordt vandaag ondertekend. De inhoud is nog niet bekend. Onderhandelingen zijn gaande voor pensioenen, natuursteen, sierteelt, de basismetaalindustrie en de land- en tuinbouwsector. Voorbereidende gesprekken vinden plaats met de sectoren toerisme en duurzame energie.

Lees ook:

Supermarkten tekenen niet voor duurzaam voedselconvenant

Ontwikkelingsorganisaties vinden een initiatief voor duurzame voeding zinloos zonder handtekening van de supermarkten. Zij stappen uit het akkoord.

'Vertrouwen is het allerbelangrijkst bij een convenant'

Wie iets tot stand wil brengen via een convenant, moet zich in de andere partijen verdiepen, zegt Ser-voorzitter Hamer.