'Migratie is als een borst vol moedermelk, waaruit iedereen gretig drinkt'
Vertrekken via de achterdeur. Zo noemen West-Afrikanen de tocht naar Europa die ze door de woestijn, over land en de Middellandse Zee maken. Waarom vertrekken ze, wat betekent dat voor de achterblijvers? Wie profiteren, wie maken vuile handen en wie betaalt de prijs? Deel 5 van een serie: migratie als melkkoe.
Lees hier deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4 van de serie
Bakken popcorn, Marokkaanse pannekoekjes en plastic bekertjes cola: het staat klaar op de keukentafel in een opvanghuis voor minderjarige asielzoekers in het Siciliaanse Syracuse. Een van de bewoners viert zijn zestiende verjaardag. Zo'n vijftien jongens, een bont gezelschap van Gambianen, Senegalezen, Ivorianen en Egyptenaren, zet aarzelend het Italiaanse 'Tanti auguri' in. Maar pas als 'Happy birthday' uit de boxen schalt, zingt iedereen luidkeels mee. "May all your dreams come true." Ze maken selfies en spuiten met de brandblusser, als was het een fles champagne.
Ramzi Harrabi loopt tussen het feestgedruis, maakt met iedereen een praatje. De Tunesiër is zestien jaar geleden zelf als vluchteling naar Italië gekomen. Nu werkt hij als onafhankelijk cultureel bemiddelaar bij allerlei opvanglocaties voor migranten in de wijde omgeving van Syracuse. Hij bemiddelt bij ruzies, stelt nieuwkomers op hun gemak en regelt activiteiten tegen de verveling. "Binnen tweehonderd meter zijn er wel vijf van dit soort huizen, maar op de kwaliteit valt wel wat af te dingen."
Zulke opvanglocaties worden gerund door particuliere organisaties, legt Harrabi uit. "De overheid heeft de zorg voor migranten op veel plaatsen uitbesteed. Die organisaties krijgen voor elke minderjarige ongeveer 45 euro per dag betaald. School is gratis, ze wonen in leegstaande kantoren. De jongens krijgen 1,50 euro zakgeld per dag. Ze krijgen één setje kleren bij aankomst. Ik heb jongens gezien die met een handdoekje om wachten tot de enige onderbroek die ze hebben weer droog is. Ik vraag mij soms echt af waar de rest van het geld aan wordt besteed."
Toch is de Senegalese Bemba, die niet met zijn achternaam wil worden vermeld, tevreden met zijn nieuwe woonplek. Het eerste opvangcentrum waar hij woonde, leek wel een parkeerplek, vertelt hij. "Slapen en opstaan was het enige wat je er kon doen. Er was weinig eten en het was overvol. We zaten er met wel 120 man, terwijl er maar plek was voor 60. Ik voelde mij er niet veilig, er waren voortdurend spanningen. De meeste jongens liepen weg." Zeventien is de Senegalees, althans in Italië. "In Afrika ben ik 22." De overheid knijpt vaak een oogje dicht als het om leeftijd gaat, zegt Harrabi. "Voor een minderjarige geeft de Europese Unie meer geld aan Italië dan voor een volwassene."
Uitbesteding en corruptie
Rome ontvangt 560 miljoen euro uit Brussel tot 2020, onder andere voor de opvang en herplaatsing van migranten en vluchtelingen. En daar pikt iedereen graag een graantje van mee, zegt Harrabi. "Migratie is als een moederborst vol melk waar allerlei organisaties en bedrijven gretig uit willen drinken." Het is een industrie geworden, die de regering voor een groot deel aan particuliere organisaties heeft uitbesteed. En dat heeft corruptie in de hand gewerkt. De staat koopt haar verantwoordelijkheid af, particuliere organisaties maken winst.
De tekst loopt door onder de afbeelding
Dat niet alle organisaties zuiver handelen, beaamt asieladvocate Angela Lupo. In haar kantoortje vlakbij de havenstad Catania lost ze een aspirientje op in een glas water. Haar taak, asielzoekers wegwijs maken in het woud van regels rondom verblijfsvergunningen, bezorgt haar hoofdpijn. "Als de staat besluit om de zorg voor migranten aan maatschappelijke organisaties uit te besteden, dan moeten die wel worden gecontroleerd en gecheckt. Dat gebeurt onvoldoende. Sommige organisaties werken al jaren in het veld, maar andere hebben zich pas recent op de markt gestort, alleen maar om geld te verdienen."
Zo kwam in mei een grote corruptiezaak naar buiten in Calabrië, bij Isola di Capo Rizzuto, een van de grootste opvangcentra in Italië. In totaal werden daar tientallen miljoenen euro's verduisterd door allerlei organisaties, inclusief de kerk, ambtenaren en maffiaclans. Er woonden te veel mensen, die te weinig eten kregen, en dat was soms al over de datum.
De zaak kwam aan het licht in het kader van een uitgebreid onderzoek van politie en justitie, 'Mafia Capitale' genaamd, naar de contacten tussen de onderwereld in Rome en maatschappelijke organisaties. "Bij Mafia Capitale zie je dat ordinaire corruptie en elementen van georganiseerde misdaad met elkaar worden gecombineerd", zegt Alexander Stille, professor journalistiek aan Columbia University in New York en auteur van een boek over de Siciliaanse maffia. "De spil is iemand met een maffiaverleden, maar ook minder zware criminelen zijn betrokken, net als corrupte ambtenaren. Contracten worden uitgedeeld aan bevriende organisaties die vervolgens een opvangcentrum mogen bouwen of transport, eten of kleding voor migranten mogen regelen."
Profiteren van nood
Overheidsbestedingen worden volgens Stille in Italië wel vaker misbruikt, bijvoorbeeld bij de aanleg van een snelweg of de bouw van een brug. Maar de 'industrie' rondom migratie lijkt extra aantrekkelijk, omdat er sprake is van een noodsituatie, die ambtenaren boven het hoofd groeit, waarbij honderdduizenden migranten hulp nodig hebben. Bovendien zijn er nog geen duidelijke procedures afgesproken voor de besteding van het geld dat vanuit Brussel en Rome binnenkomt. "Organisaties bieden opvanglocaties aan en besteden minder geld dan de bedoeling is. In de winter wordt zo'n huis bijvoorbeeld niet verwarmd of het sanitair is er slecht aan toe."
Niet alleen in Calabrië, ook op Sicilië heeft justitie een aantal opvangcentra in het vizier waar de Mafia Capitale zich in heeft vastgebeten. Zoals 'Cara Mineo', gevestigd in een oude legerbasis midden op het eiland, waar meer dan vierduizend migranten worden opgevangen. In opspraak raakte ook de kleinere locatie 'La Zagara' in Melilli. Die wordt geleid door de organisatie Eriches 29, opgericht door Salvatore Buzzi, een van de hoofdverdachten in het Mafia Capitale-onderzoek. Miljoenen winst maakte hij met zijn organisatie door te bezuinigen op de diensten die hij aan migranten hoorde te leveren. Berucht werd Buzzi om een afgetapt telefoongesprek waarin hij zei: "Heb je enig idee hoeveel ik verdien aan migranten? Drugs zijn minder winstgevend."
Buzzi mag inmiddels zijn gearresteerd, de omstandigheden in opvangcentrum La Zagara zijn nog altijd onder de maat, zegt cultureel bemiddelaar Harrabi. "Eriches 29 leidt nog steeds het centrum, al is het met supervisie vanuit de overheid."
Twee politieagenten posten voor de deur. Binnen kijken mag niet. Voor de ramen van het voormalige, vervallen verpleeghuis hangt de was, in de vensterbanken staan schoenen. Hier is plek voor ongeveer 200 minderjarigen en gezinnen. In een barretje een kilometer verderop willen Grace en Azeez wel hun verhaal doen. Het Nigeriaanse stel woont al zeven maanden met hun baby in het centrum. Het meisje, in een kleurige doek op de rug van haar moeder gebonden, kijkt nieuwsgierig om zich heen.
"Voor haar is er alleen maar melk", zegt Grace. "Twee keer per dag krijgen we te eten. Maar gezond is het niet. Een beetje pasta, soms wat kip of een hotdog. Er is geen medische zorg, nauwelijks personeel en niemand die ons kan vertellen hoe het verder moet." Officieel moet het centrum trainingen, juridische ondersteuning en kinderopvang bieden, zegt Harrabi. "Vergis je niet, dit opvangcentrum ontvangt zo'n 130 euro per dag van de staat voor de opvang van dit gezin, maar besteedt zo te horen maximaal 10 euro per dag aan ze." Azeez wijst naar zijn dochter. "Ik hoop dat zij later advocaat wordt, dan kan ze de rechten van mensen zoals wij verdedigen."
Niet alleen Mafia Capitale, de bovenwereld die met de maffia samenwerkt, maar ook de 'traditionele' maffiosi hebben de migratie als melkkoe ontdekt. Op Sicilië is dat de Cosa Nostra. "Je kunt ervan uitgaan dat op plekken waar de maffia sterk vertegenwoordigd is, ze op alle denkbare vlakken profiteert", zegt Alexander Stille. "Mensen zijn bijvoorbeeld geneigd te denken dat de maffia zich niet roert op het gebied van gezondheidszorg. Maar reken maar dat als er ergens voor miljoenen dollars aan medische apparatuur wordt aangeschaft, de maffia daar een slaatje uit slaat. De basisregel is: als je een flink bedrag in mijn territorium uitgeeft, dan wil ik daar een deel van hebben. Dat is het principe."
De Black Axe
Als de avond valt in Palermo, wordt duidelijk hoe de Cosa Nostra op Sicilië haar zogenoemde pizzo - deel van de opbrengst - verdient. Nigeriaanse meisjes op hoge hakken en met een dikke laag make-up wenken in het stadspark de auto's die voorbij cirkelen. Her en der staat een auto op een verlaten plek geparkeerd. Prostitutie heeft in de Siciliaanse hoofdstad de laatste paar jaar een enorme vlucht genomen. Kwamen er voor 2014 een paar honderd Nigeriaanse meisjes en vrouwen Italië binnen, vorig jaar waren dat er duizenden. De organisatie voor internationale migratie (IOM) schat dat zo'n tachtig procent van hen slachtoffer is van mensenhandel en in de prostitutie belandt.
De tekst loopt door onder de afbeelding
Die is vooral in handen van de Black Axe, een van de gewelddadigste takken van de Nigeriaanse maffia die steeds machtiger wordt op Sicilië. Ze controleren de hele keten, van Nigeria tot in Europa. Omdat ze zich daarmee op het territorium van Cosa Nostra begeven, moeten ze een deel van hun opbrengsten aan hen afstaan. "De Siciliaanse maffia bemoeit zich niet rechtstreeks met de prostitutie, maar ze profiteert er zeker van mee. Zonder haar goedkeuring gebeurt er hier niets", zegt priester Enzo Volpe. Zijn kerk, de Santa Chiara, ligt aan een pleintje midden in de beruchte wijk Balorro, een van de oudste en armste buurten van Palermo. Al decennia weten migranten de kerk te vinden. Op de binnenplaats spelen Siciliaanse en migrantenkinderen met elkaar en geven vrijwilligers gratis bijles. Eind vorige eeuw zag priester Enzo de eerste Nigeriaanse prostituees in de straten van Palermo verschijnen. "Toen kwamen ze nog gewoon met het vliegtuig, tegenwoordig met de boot. De meisjes worden ook steeds jonger: soms zijn ze nog maar vijftien jaar."
Een paar steegjes verderop slenteren opvallend veel Nigeriaanse vrouwen tussen de toeristen over de markt van Balorro. Ze duwen kinderwagens voor zich uit, langs de kramen met moten tonijn en wilde aardbeien. "Als ik ze overdag op de markt tegenkom, zeggen ze mij nauwelijks gedag, dan willen ze even een ander leven leiden", zegt Vulpo. Maar 's avonds willen ze graag met de priester bidden, als hij ze in de straten opzoekt. Al was het maar omdat ze dan even niet door hun klanten worden lastiggevallen. Echt contact krijgen is lastig. "Er is altijd iemand in de buurt die hen in de gaten houdt. Ze zijn er vaak slecht aan toe, ze hebben huidziekten, soms zijn ze zwanger."
Verdienen aan meisjes
Zodra de jonge vrouwen op Sicilië aankomen, verdwijnen ze. Soms melden ze zich nog in een van de reguliere opvangplaatsen om daarna alsnog te verdwijnen. Oriano Giaccone maakt het geregeld mee. Zij heeft de leiding in een opvanghuis voor vrouwelijke migranten aan de Siciliaanse oostkust. Aan de keukentafel vouwen Somalische vrouwen samosa's in driehoekjes. Twee Nigeriaanse vrouwen spelen ondertussen met hun peuters. Veel willen ze niet kwijt. "Het leven is best goed hier", mompelt een van hen desgevraagd. "Ze zijn erg gesloten, vertellen niet wat er echt aan de hand is", zegt Giaccone. "Pas toen er af en toe een meisje verdween en na een paar dagen weer opdook met een nieuwe dure jurk of tas, werden mijn ogen geopend."
Dat er aan de vrouwen veel geld wordt verdiend, staat volgens priester Vulpo buiten kijf. "De meisjes - vaak uit arme gezinnen - worden in Nigeria al het netwerk ingelokt, met de belofte van een baan als huishoudelijke hulp in Europa. Op dat moment gaat hun familie een schuld aan van tienduizenden euro's die ze op straat moeten terugverdienen." Dat geld verdwijnt in de zakken van Nigeriaanse en Italiaanse criminelen. "De Nigeriaanse maffia is perfect geïntegreerd op Sicilië, die conclusie kun je wel trekken."
