Mexicanen zijn bang voor hun eigen leger

In het centrum van Chihuahua, de hoofdstad van de gelijknamige Noord-Mexicaanse deelstaat, wringen automobilisten zich ieder half uur naar de kant van de weg, als zich een colonne groene vrachtwagens vol zwaarbewapende militairen door de smalle straten baant. De soldaten kijken aandachtig om zich heen, op zoek naar onraad. Burgers blijven liever bij ze uit de buurt.

Het is een scène die zich niet alleen in Chihuahua afspeelt. Patrouillerende soldaten zijn sinds meer dan een decennium doodnormaal in Mexico. Het leger is voor de staat van cruciaal belang in de voortwoekerende drugsoorlog, die sinds 2006 aan ruim 200.000 mensen het leven heeft gekost. 2017 zal hoogstwaarschijnlijk als het dodelijkste jaar uit de recente geschiedenis worden afgesloten.

Wettelijk is de rol van het leger in de strijd tegen de misdaad echter nooit duidelijk vastgelegd, maar dat veranderde vorige week. President Enrique Peña Nieto ondertekende vorige week de binnenlandse veiligheidswet. Daarmee wordt gereguleerd wat soldaten wel en niet kunnen doen bij het handhaven van de openbare veiligheid.

Volgens de regering-Peña Nieto is de wet hard nodig, omdat het leger zelf zich ongemakkelijk voelt bij het uitvoeren van politietaken. "De wet zal meer zekerheid bieden aan zowel leger als samenleving", zei Peña Nieto eind november.

Noodsituatie

Peña Nieto's voorganger Felipe Calderón besloot in 2006, kort na zijn aantreden, het leger de straten in te sturen. Het was een uit nood geboren beslissing; de politiekorpsen in Mexico zijn niet opgewassen tegen de zwaar gewapende drugsbendes. Niet alleen zijn politieagenten vaak slecht opgeleid en bewapend, ook zijn ze door de lage lonen kwetsbaar voor corruptie. Het leger en de marine worden gezien als de enige twee instituties die de bendes nog effectief kunnen bestrijden en nauwelijks te corrumperen zijn.

Onder de Mexicaanse bevolking is de wet echter uiterst controversieel. Mensenrechtenorganisaties waarschuwen voor een feitelijke permanente militarisering van de samenleving. Ze wijzen erop dat het leger misschien minder corrupt en beter in staat is de bendes te bestrijden, maar tegelijkertijd zelf vaak bruut geweld gebruikt en regelmatig mensenrechten schendt.

Boven de wet

Volgens de Mexicaanse Nationale Mensenrechtencommissie (CNDH) zijn sinds 2006 meer dan tienduizend klachten over geweld en misbruik door militairen ingediend, die echter zelden leiden tot een rechtszaak.

"Soldaten zijn betrokken bij verdwijningen, executies, marteling en seksueel geweld", zegt Mariano Machain van vredesorganisatie Serapaz. "De wet biedt geen enkele garantie dat daartegen beter zal worden opgetreden, en stuurt in plaats daarvan het signaal dat het leger voor onbepaalde tijd actief mag blijven."

Ook stellen de critici dat de Mexicaanse regering met de nieuwe wet in feite iedere poging om het dysfunctionele politieapparaat in het land te hervormen en te verbeteren heeft opgegeven.

"Het is schokkend dat de regering geen enkel plan lijkt te hebben om de politie professioneler te maken", zegt veiligheidsanalist Jorge Kawas. "Ik zie niet in hoe de veiligheidswet ook maar iets gaat veranderen aan de geweldsspiraal waar Mexico in is beland."

Zoeken naar alternatieven

Critici als Kawas en Machain vinden niet dat het leger zich helemaal moet terugtrekken uit de straten, of in ieder geval niet per direct; daarvoor is de Mexicaanse politie te zwak. Eerder propageren ze een geleidelijke terugtrekking, terwijl politiek en samenleving naar alternatieven op zoek gaan.

Een zo'n alternatief werd onlangs aangedragen door Andrés Manuel López Obrador, een linkse oud-burgemeester van Mexico-Stad, die volgend jaar voor de derde keer meedoet aan de presidentsverkiezingen. Tijdens een campagnebijeenkomst op 4 december in de zuidelijke deelstaat Guerrero, een van de gewelddadigste van het land, opperde hij de suggestie dat drugscriminelen wellicht amnestie zouden moeten krijgen.

De oorlog tegen de bendes heeft immers volledig gefaald, zo stelt hij, waardoor er naar nieuwe oplossingen moet worden gezocht.Het voorstel polariseerde de Mexicanen meteen, en een meerderheid is faliekant tegen. Ook de meeste experts zien er niets in. "Hoe zou een amnestie er in de praktijk uit moeten zien?", zegt Kawas scherp.

"Drugscriminelen zijn niet zoals de guerrillero's in Colombia. Ze hebben geen politiek doel, ze zijn alleen maar op geld uit."

Wat zegt de wet?

Met de nieuwe binnenlandse veiligheidswet wordt de misdaadbestrijding officieel onderdeel van de Mexicaanse nationale veiligheid. De wet stelt dat de president kan bepalen of het leger moet worden ingezet in een bepaalde regio, voor maximaal een jaar, tenzij de president vaststelt dat langer nodig is.

Mensenrechtenorganisaties maken zich vooral zorgen over artikel 7, dat ruimte biedt om basis- en mensenrechten op te schorten als er sprake is van 'zware verstoring van de openbare orde'.

2017: meeste moorden

De Mexicaanse drugsoorlog begon in 2006, met de inzet van het leger door de toenmalige president Felipe Calderón. Inmiddels zijn meer dan 45.000 militairen betrokken bij de bestrijding van de georganiseerde misdaad.

De drugsoorlog heeft sinds 2006 meer dan 200.000 levens gekost. In de eerste helft van 2017 zijn 12.155 moorden gepleegd, het hoogste aantal in de moderne Mexicaanse geschiedenis. Meer dan 500 soldaten zijn omgekomen in de strijd tegen de drugsbendes.