Met de snikke naar Drenthe

Evenals het jaar 1990, toen de honderdste sterfdag van Vincent van Gogh werd herdacht, wordt 2003 een 'Van Gogh-jaar'. Op 30 maart is het 150 jaar geleden dat de schilder werd geboren in Zundert. Vooral in Brabant en Drenthe zijn er manifestaties, met als hoogtepunt de openstelling voor het publiek van het logement in Nieuw Amsterdam, waar Van Gogh een paar maanden woonde.

Op 2 oktober 1883 kwam Vincent van Gogh met de snikke (trekschuit) aan in Nieuw Amsterdam in Drenthe, waar hij zijn intrek nam in het veerhuis/logement van de familie Scholte. Hij kreeg op de bovenverdieping een 'redelijk grote kamer, waar een kachel gezet is en waar toevalligerwijs een klein balkon aan is', schreef hij aan zijn broer Theo. De schilder was verrukt over het uitzicht op het veenlandschap: ,,Het is hier zo gansch en al dat wat ik mooi vind.''

Ruim 120 jaar later ziet de kamer er uit alsof de schilder die zojuist heeft verlaten voor een van zijn zwerftochten door de streek. Een kale planken vloer, een bed en een tafeltje met daarop het originele wasstel. Door de brieven te bestuderen die Vincent tijdens zijn verblijf in Drenthe schreef, door archiefonderzoek en de aanwezigheid van oude tekeningen van logement Scholte, kon het vertrek grotendeels worden ingericht zoals het er in 1883 heeft uitgezien. Het was zeker geen armoedig kamertje waarin Van Gogh twee maanden doorbracht. Het logement was in die tijd het enige huis in Nieuw Amsterdam met een verdieping waarop een kamer aanwezig was. In het dorp sprak men van het 'torentje'.

Voor het logement ligt nog steeds de vaart waarover de schilder per snikke arriveerde, maar van het ongerepte landschap is niets overgebleven. Er staan nu huizen, een appartementengebouw en een winkel aan de overkant van het water. Maar in het logement zelf is er alles aan gedaan om de bezoeker het gevoel te geven dat de tijd sinds 1883 heeft stilgestaan. Stoelen met biezen matten, ouderwetse lampen, een 'lange Jan' (een kachel) en de kleur ossenbloedrood domineren het interieur, van wat vroeger het veerhuis was en nu een 'gasterie' ofwel eetcafé is geworden. Vijf jaar geleden dreigde het pand te worden gesloopt door een projectontwikkelaar. Het provinciebestuur wist dat te voorkomen. In allerijl werd de stichting Van Gogh & Drenthe opgericht die onder leiding van Trijni van der Sluis een plan ontwikkelde om het logement in te richten als gedenkhuis. De liefde van Van der Sluis, oud-docente tekenen en handvaardigheid, voor Van Gogh dateert al vanaf de middelbare school. Ze raakte geïnteresseerd toen een klasgenote vertelde dat ze tegenover het logement in Nieuw Amsterdam woonde, waar de schilder een paar maanden had gewoond en gewerkt.

Met subsidie van de provincie, de gemeentes Emmen en Coevorden en uit Brussel heeft de stichting het logement in oude staat teruggebracht. Over enkele weken wordt het gedenkhuis officieel geopend. In de zomer komt ook de snikke weer in de vaart. Verder zijn er wandel-, fiets- en autoroutes uitgezet langs alle plaatsen in Drenthe die de schilder heeft bezocht of geschilderd. Van de 41 schilderijen, tekeningen en schetsen die bewaard zijn gebleven uit zijn Drentse periode, is er overigens maar één te zien in deze provincie: de 'Turfboot' in het Drents museum in Assen. De rest hangt in het Van Gogh Museum in Amsterdam en in Kröller-Müller in Otterlo of is in particulier bezit. Het Groninger Museum bezit een schilderij van de klapbrug tegenover het logement in Nieuw Amsterdam.

Het logement is één van de twee huizen in Europa waar de schilder gewoond en gewerkt heeft die voor het publiek toegankelijk zijn. Het Drentse gedenkhuis staat voor het begin van zijn carrière. Maison Van Gogh in Auvers sur Oise in Frankrijk vertelt het verhaal van het einde van zijn loopbaan. Afgaand op de brieven die Vincent aan zijn broer Theo schreef, was zijn verblijf in Drenthe een keerpunt. Hier kwam Van Gogh tot de conclusie dat hij 'kunstenaar was en wilde blijven'. Dia's met fragmenten uit die brieven worden op de wanden van de bovenverdieping geprojecteerd. ,,Juist op dit moment gevoel ik in me het begin van iets beters, dat er nog niet is. Maar toch ik zie in mijn werk dingen die ik nog pas niet had. Het schilderen valt mij makkelijker.''

Van Gogh was lyrisch over het landschap: ,,Drenthe is zoo mooi, zoo zeer pakt het me algeheel in en voldoet mij absoluut dat ik indien ik niet voor altijd hier kan zijn, het liever maar niet gezien had. Het is onbeschrijflijk schoon.'' In het 'gitzwarte' veengebied speelde zich volgens de schilder 'het echte mensenleven' af, 'hard, zonder franje'. ,,Hier wandel je met God. Hier besef ik dat ik kunstenaar ben. Drenthe inspireert me tot een leven lang schilderen.''

Maar er waren ook momenten van diepe eenzaamheid. De bevolking was niet gewend aan kunstenaars en reageerde argwanend. Van Gogh leed onder die stugheid. ,,De mensen zien me aan voor een moordenaar. Niemand wil model staan, ze begrijpen het niet. Dat maakt het leven hier wel eenzaam.'' Op 5 december 1883 hield Vincent van Gogh het voor gezien. Hij vertrok naar Brabant maar beloofde de familie Scholte dat hij zou terugkomen. Een deel van zijn spullen liet hij daarom achter in het 'torentje'. ,,Maar hij is nooit meer in Drenthe geweest'', vertelt Van der Sluis. In 1885 verliet de schilder voorgoed Nederland. Nog een aantal jaren bleef zijn kamer in het logement intact, maar bij een verbouwing werden al zijn bezittingen opgeruimd. Mogelijk zijn er toen ook schetsen of tekeningen verloren gegaan, omdat er geen waarde aan werd gehecht.

In meer opzichten werd Van Gogh in zijn tijd niet gewaardeerd, zegt Van der Sluis. ,,Hij was de eerste ambassadeur van Drenthe met zijn lofzang op het landschap.'' Het heeft 120 jaar geduurd, maar dat verzuim maken de Drenten nu ruimschoots goed. Op de koffiekopjes van 'Gasterie Van Gogh' staat zin gedrukt: Het is hier zo gansch en al dat wat ik mooi vind. Dat wil zeggen 't is hier vrede. Van Gogh en Drenthe.