'Mensen zijn hun morele kompas kwijtgeraakt'

'Iedereen heeft het over de economische crisis, maar eigenlijk zitten we in een veel diepere, maatschappelijke crisis. Ook op het gebied van milieu, politiek, samenleven en spiritualiteit zijn we vastgelopen. Het ontbreekt aan visie en leiderschap in dit land en vooral aan binding tussen mensen. De individualisering begint ons zo langzamerhand op te breken: mensen zijn eilandjes geworden, met hun oordopjes in en smartphones voor de neus.

De 50-Plussers hebben massaal gebroken met de kerk, geloven niet meer in één politiek verhaal en hebben dat aan hun kinderen voorgeleefd. Die vrijheid is mooi - ik pleit niet voor een nieuwe verzuiling - maar het probleem is wel dat er niets voor de verbindende verhalen in de plaats is gekomen. Mensen zijn hun kompas kwijt en beginnen een leegte te ervaren. We moeten op zoek gaan naar een samenhang die zuilen overstijgt.

Ik hoop dat mensen het antwoord in 2030 opnieuw vinden in religie en politieke ideologie. Maar de kerk en de partijpolitiek zoals we die nu kennen, zijn ten dode opgeschreven. Jongeren associëren de kerk met 450 jaar verstikkend calvinisme en de politiek met opportunisme en een gebrek aan visie. Er is een grote koersverandering nodig. Geen compleet nieuw verhaal, maar een zoektocht naar de kern van het geloof en de kern van politiek idealisme.

Om de kerk als voorbeeld te nemen: ik denk dat in 2030 een progressief, maatschappijbewust en ruimdenkend christendom veel mensen kan samenbrengen. Kerken zijn de afgelopen decennia te veel bezig geweest met 'kerk zijn' en te weinig met de band tussen God en mens.

Er wordt wel over de kerk gesproken als de Titanic die op de ijsschots afstevent. Maar dan denk ik: als de kerk echt van God is, dan is Hij de stuurman en gaan we niet ten onder. Het leeglopen van de kerken zie ik als een teken dat het er niet echt om God gaat en dat ze het contact met de samenleving zijn verloren.

Ik geloof dat het christendom in 2030 een antwoord op de spirituele crisis kan zijn, als het terugkeert naar drie basisprincipes: God heeft ons gemaakt en is met ons, Hij heeft een doel met jouw leven - zoek naar dat doel, en wij zijn hier om elkaar lief te hebben. Op die drie punten kun je ontzettend veel mensen verenigen. Zo kan het christendom een inclusieve godsdienst worden, waar veel mensen zich bij thuis voelen. Een kerk die preekt dat we elkaar moeten liefhebben en vervolgens homorelaties veroordeelt of vrouwen niet geschikt acht voor een politieke functie, is uit de tijd. Op een star, intolerant geloof zit niemand meer te wachten.

Ik denk trouwens niet dat het christendom in 2030 andere religies of het atheïsme heeft verdreven. Ik verwacht zelfs nog een opmars van de islam. Maar je ziet nu al dat de jonge generatie moslims in Nederland seculariseert. Een klein deel wordt conservatiever - daar horen we natuurlijk veel over - maar de meerderheid zal de moderne maatschappij omarmen. Ik vermoed dat veel jonge moslima's nog voor 2030 hun hoofddoek zullen afdoen. In Marokko en Turkije worden in de jongere generaties nu al minder hoofddoeken gedragen dan hier. De nieuwe christen, die ik christen 2.0 noem, en de liberale moslim zullen respectvol met elkaar kunnen samenleven.

Om alle veranderingen in ons land voor elkaar te krijgen, moeten er wel inspirerende politieke en spirituele leiders opstaan. Nederland sluimert nu, we wachten af tot de crisis voorbij trekt. Maar zo werkt dat niet, je slaapt er niet even doorheen. In dat opzicht kan mijn generatie, die in 2030 dit land zal besturen, een voorbeeld nemen aan jongeren in Azië of het Midden-Oosten. Daar bruist het van de nieuwe ideeën, staan jongeren met één been in de toekomst en voelen ze de noodzaak om iets te doen.

Jong talent wordt daar ook gestimuleerd, krijgt de kans om zich te ontwikkelen. Jongeren hier zijn lui en stuurloos geraakt. Onze ouders weten niet meer waarin ze geloven, laat staan de kinderen. De overheid investeert ook niet in jongeren, maar beknibbelt op onderwijs. Kortom, we zitten vast.

Eén van mijn favoriete uitspraken komt van Thomas Jefferson: 'Every generation needs a new revolution'. In andere delen van de wereld is mijn generatie al aan die revolutie begonnen, hier moeten jongeren nog wakker worden. Je ziet wel voorzichtige beweging, neem bijvoorbeeld het G500-initiatief van Sywert van Lienden. Die jongeren zijn al bezig op een andere manier naar politiek te kijken. Zelf hoop ik met mijn nieuwe boek, 'Dagboek van een zoekend christen', en lezingen in het land de discussie over het nieuwe christendom los te maken.

Ik word soms een naïef meisje genoemd, omdat realisme in Nederland gelijkstaat aan cynisme. Ik ben niet alleen maar optimistisch, maar als mensen van mijn leeftijd al denken dat het nooit wat wordt met de toekomst, wat moet je dan nog? De geschiedenis heeft uitgewezen dat niet alleen populisten massa's op de been kunnen brengen, maar idealisten ook. Als dat de komende jaren lukt, dan zijn we in 2030 weer een wakker, creatief en bruisend land."

Hoe staan we er voor over achttien jaar? Daar draait het om in de Maand van 2030. Zo simpel als de kernvraag is, zo veelzijdig zullen de antwoorden zijn.

Hoogleraar geschiedenis (UvA) en Trouw-columnist James Kennedy gaat woensdag 7 november in het Amsterdamse Trippenhuis in discussie met VU-hoogleraar management van diversiteit en integratie Halleh Ghorashi en filosoof Haroon Sheikh (VU) over het thema 'sterke verhalen'. Verhalen die kunnen binden en inspireren.

Kennedy: "er is een groot verhaal (individualisme) dat sterke toekomstgerichte verhalen in de weg zit. De uitdaging is door diepe gesprekken de sterke verhalen op het spoor te komen."

Wat is VU Connected?
VU Connected is het ideële netwerk van de VU Vereniging in samenwerking met VU, VU medisch centrum (VUmc) en Hogeschool Windesheim. VU Connected organiseert jaarlijks zestig projecten en evenementen waarin kennis en ervaring wordt gekoppeld aan maatschappelijke vraagstukken.

Duurzaamheid, Economie, Gezondheid en Samen Leven zijn de gebieden waarop VU Connected actief is, veelal in samenwerking met afdelingen van de VU of partners daarbuiten.

VU Connected stelt maatschappelijke thema's aan de orde. Rond deze thema's ontstaan netwerken, fysiek en virtueel, waarin kennisoverdracht, bewustwording en in een aantal gevallen ook concrete actie an de orde zijn, zoals bij Sportief en Slim Eten. Het netwerk wil een meerwaarde bieden aan de ontwikkeling van de samenleving.