'Mensen gaan veel te snel uit elkaar'

Hoe maak je literatuur van je eigen echtscheiding? Schrijfster Elke Geurts deed het. Volgende week verschijnt 'Ik nog wel van jou', een schrijnend, mooi verslag van een relatiebreuk. Geurts schreef het in de hitte van het moment, als een reporter vanuit het rampgebied: in dit geval het echtelijk huis in de Amsterdamse nieuwbouwwijk IJburg. Dat staat nu te koop, de echtscheidingspapieren worden binnenkort getekend.

"Het is een roman, ik heb 'm gecomponeerd, keuzes gemaakt, literaire technieken gebruikt. Maar hij schuurt heel dicht tegen de werkelijkheid aan", vertelt Geurts in een Amsterdams café. "De uitdaging was: ik heb geen enkele afstand tot de materie. Het gebeurt ook nog steeds, ik zit er middenin, we zaten gisteren nog bij de mediator. Terwijl die afstand wel nodig is, zegt iedereen, om erover te kunnen schrijven."

Onttakeling

Voordat ze begon aan 'Ik nog wel van jou', was ze bezig met een heel ander boek, een roman over een meisje dat moslima wilde worden. Maar door het verdriet om de breuk met haar man leken die verzonnen personages ineens irrelevant. "Het waarom van fictie ontglipte me. Omdat mijn eigen leven fictie leek te zijn geworden. Daar moest ik een ander, liefst een beter verhaal van maken."

Maar voorlopig ziet de schrijfster de onttakeling van haar gezin met twee jonge dochters nog als een zeer pijnlijke ervaring, 'een normale ramp'. "Dit is een gewone scheiding, een gewoon verlies, het overkomt zoveel mensen. Maar het is wel héél erg."

Slowscheiding

Het begon met zes woorden van 'Man', zoals ze hem steevast noemt: 'Ik hou niet meer van je'. Op die boodschap was Geurts totaal niet voorbereid. "Hij was na 24 jaar zo vertrouwd voor me, ik ging er helemaal vanuit dat hij er altijd zou zijn. Dat is natuurlijk een beetje oenig. Ik heb niet goed naar hem gekeken."

Daarna volgde een 'slowscheiding', een verwarrende periode waarin Man zei dat hij wegging en toch bleef, terwijl Geurts probeerde 'de beste variant van mezelf' te zijn en vreselijk haar best deed. Tevergeefs, hun gezin brokkelde onverbiddelijk af.

Trouw-lezers konden het afgelopen jaar al met Geurts meeleven via haar columns in Tijd: ze zagen haar hoop slinken, de afstand tot Man groeien. Geurts schreef ze aanvankelijk met het idee dat ze de ramp nog kon keren. "Ik dacht: ik beschrijf de fase ná de baby's, het gerommel in het huwelijk en hoe het dan weer goed komt. Dat is leuk om te lezen, dacht ik. Iedereen heeft problemen en daar komen we weer bovenop."

Je wilde met die columns ook je man terugschrijven.

"Ja, dat was de intentie. Ik kon niet zoveel doen aan iemand die zei niet meer met me verder te willen. Het enige wat ik kon doen was de taal inzetten, hem terugschrijven, met elke column een monumentje opbouwen voor ons gezin, voor de liefde die ik voelde. Terwijl mijn wereld in slow motion werd afgebroken, probeerde ik een nieuwe op te bouwen uit dezelfde bouwstenen.

"Ik vond in die tijd ook het geloof in mijn eigen liefde. Ik dacht: dit wil ik, deze man en dit gezin op dit nieuwbouweiland."

Dat voelde je pas toen hij zei dat hij bij je weg wilde? Zo laat?

"Ja, toen wist ik het zeker. Dat is misschien vreemd, maar het gebeurt vaker: als je iets verliest, dan weet je wat je hebt. Een tegeltjeswijsheid, denk ik."

Waarom is dat terugschrijven niet gelukt?

"Dat snap ik ook niet. Veel andere mensen bereikte ik wél met mijn woorden, ik krijg veel reacties op mijn columns. Laatst ook van een bejaarde man, die zijn vrouw naar een tehuis moest laten gaan omdat ze dement is. Hij mist haar, hij wil haar terug, dat gaat niet, hij herkende het verlies dat ik beschrijf. Dat vond ik heel mooi.

"Maar bij mijn ex heeft het niet gewerkt. Verbeeldingskracht is ontzettend belangrijk, maar je kunt er uiteindelijk niets mee bewerkstelligen in het echt. Je kunt niet je dode zoon tot leven schrijven, of je weggelopen man terug krijgen. Misschien hebben mijn columns wel averechts gewerkt. Al denk ik dat het allemaal niet uitmaakte, wat ik ook had gedaan."

Wat vindt je ex van je columns en dit boek, die toch ook aan zijn privéleven raken? Heeft hij nooit gezegd: ik wil dat je ermee ophoudt?

"Dit boek heeft hij nog niet gelezen en over mijn columns hebben we het nooit meer, ik weet ook niet of hij ze nog leest. We zitten nu in een periode van afstand, we spreken elkaar niet meer zo vaak. Eén keer heeft hij gezegd dat hij een bepaalde column vervelend vond. Maar verder vond hij het wel prima. Hij wist dat het voor mij belangrijk was om te schrijven, dat ik er literatuur van zou maken, dat het geen afrekening zou worden."

Je boek ademt inderdaad niets wraakzuchtigs uit, je concentreert je op jouw gevoelens en ervaringen en houdt hem buiten schot.

"Ja. Ik wil hem nooit, op geen enkele manier schaden. Ik heb wel eens iets geschreven uit wraak, voor mijn weblog, maar dat was een slecht stukje. Omdat het niet oprecht was, omdat ik een ander motief had. Ik probeer als schrijver toch een zuiverheid te bereiken, iets algemeners te beschrijven. Mijn privésituatie vormt weliswaar mijn materiaal, maar die is in zichzelf niet zo interessant."

Wat is er wél interessant, universeel aan jouw verhaal?

"Het diepe verdriet en het rouwproces, het verlies dat je leven ingrijpend verandert. En waarvoor je je schaamt. Ik schaamde me ook toen mijn ex en ik samen op een ouderavond waren van mijn oudste dochter. Ik dacht: wij zijn hier de loser-ouders, de slechte gescheiden ouders, wij hebben het niet goed gedaan. Als ouder voel ik de meeste schaamte, de mislukking. Nu heb ik weer een nieuw streven: om het als exen zo fantastisch mogelijk te gaan doen.

"Overigens bleek later dat driekwart van de kinderen in de klas van mijn dochter gescheiden ouders heeft. Driekwart! Had ik me voor niks geschaamd."

Heeft het schrijven van dit boek je geholpen om je scheiding te verwerken?

"Ja, het was een manier van overleven, het schrijven gaf houvast. Dan kon ik tenminste iets met het verlies. Ik kon als schrijver afstandelijk kijken naar de dweil die ik zelf was. Dan dacht ik: daar hangt ze, kijk eens hoe zielig, hoe zal ik dat eens opschrijven, stileren.

"Het was werk geworden: ik kon onszelf als personages zien. Kijk, dit is een gezin dat gaat scheiden, de verhaallijn loopt ongeveer zo. Nu zijn we van die rare exen die stug tegen elkaar doen. Nu zitten we samen in de modderpoel. Dankzij het schrijven kon ik die poel toch van alle kanten bekijken. Dat lukte in de realiteit lang niet altijd hoor. We blijven mensen met kleinzieligheidjes. Het echte leven is vaak lelijk en een beetje behelpen en modderig. Dankzij het schrijven kon ik dat beter verteren."

Je doet nauwgezet verslag van de breuk, maar duikt niet in de voorgeschiedenis. Waarom zoek je in het boek niet naar de oorzaken van de scheiding?

"Dat heb ik voor mezelf wel gedaan, ik heb mijn eigen aandeel wel bekeken. Maar literair gezien vond ik dat niet zo interessant. Feit is ook dat ik niet zo goed weet waarom. Het is niet heel helder, er was geen groot ding waardoor het mis ging. Het is onderhuids en onbewust en sluipend zo gelopen. Dat leek me niet zo interessant om helemaal uit te graven. Misschien is dat meer iets voor fictie: daarin kun je ook de minder mooie gevoelens verkennen."

Kunnen we jouw roman ook lezen als een manifest tegen echtscheiding?

"Ja, misschien wel. Volgens mij gaan mensen te snel uit elkaar. Ze stellen het zich te gemakkelijk voor: we gaan scheiden, we gaan verder in twee leuke huisjes, het gezin blijft min of meer intact, de kinderen kunnen heen en weer lopen. Maar zo gaat het meestal niet. Het gezin gaat echt kapot."

Je hebt je in een column wel eens afgevraagd: hoe erg is het als mensen een paar jaar niet van elkaar houden?

"Niet zo erg denk ik. Je zult zien dat het niet zo grotesk is, dat je niet ineens helemaal niet meer van iemand houdt, dat er allerlei kleine dingetjes zijn die je nog wel in de ander waardeert. Richt je dan op wat er wel is.

"Ik heb het idee dat echtscheiding komt doordat allerlei negatieve gevoelens niet mogen bestaan in onze maatschappij. Twijfels, schaamte. Als je die niet uit, maar krampachtig probeert het leuk te houden, als je die donkere gevoelens onderdrukt of niet eens weet dat je ze hebt, dan gaat het mis. Als we proberen eerlijker te zijn tegen onszelf en de ander, transparanter..."

Ken uzelf: dat is geen makkelijke opdracht. Daar ben je zo een heel leven zoet mee.

"Ja, maar laten we het wel proberen, want echtscheiding is zo erg, zeker met kleine kinderen. Bij ons was een breuk volgens mij niet nodig geweest, we hadden zoveel overeenkomsten, we konden zo goed samen zijn. Pas als je jezelf echt kent, kun je ook de ander kennen. Maar dan moet je dat wel allebei willen.

"Ik heb mezelf door deze scheiding wel veel beter leren kennen. Ik wist helemaal niet dat ik zo was: de verbinder die wilde dat we samen blijven. Het was vroeger, in het dagelijks leven, omgekeerd: ik was de schrijver die vrij wilde zijn, hij ging voor het gezin. Ik kende mezelf totaal niet."

Hou je nog van hem?

"Ik denk dat ik altijd wel van hem blijf houden, de vader van mijn kinderen, een aardige man met wie ik 25 jaar van alles heb gedeeld. Maar ik hoef hem nu niet terug, zo is het ook. Ik wil nu wel door en ik heb er wel vertrouwen in dat het goed komt. We hebben het ook best leuk met ons drieën. Het is jammer dat het zo liep, daar blijf ik nog wel een tijdje mee lopen."

Misschien wordt je boek wel een bestseller. Zou het niet cynisch zijn als je aan je echtscheiding veel geld zou verdienen?

"Ja, cynisch en dubbel, maar het zou ook handig zijn. Want ik moet een nieuw huis kopen voor ons drieën en dat is niet te doen in Amsterdam.

"Volgens mijn uitgever zit die bestseller er wel in, trouwens. Die zegt: dit boek is voor iedereen, want wie nog niet gescheiden is, gáát nog scheiden. Mijn roman kan troostend werken, maar is ook als een waarschuwing te lezen."

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Afdalen in de kelder van jezelf

In de verhalen van Elke Geurts (1973) proberen de personages grip te krijgen op de weerbarstige werkelijkheid. Vaak tevergeefs: mislukking kleeft ze aan. Zo besluit een machteloze moeder in de verhalenbundel 'Lastmens' (2010) om zich voortaan maar te gedragen als de au pair van haar eigen kind. In de roman 'De weg naar zee' (2013) weigert een moeder te accepteren dat haar dochter het syndroom van Down heeft en dus nooit haar perfecte evenbeeld zal zijn. Geurts schrijft sinds november 2016 columns voor Trouw. Daarnaast is ze schrijfdocent. "Om te schrijven moet je afdalen in de kelder van jezelf", leert ze haar cursisten. Haar roman 'Ik nog wel van jou' verschijnt woensdag 15 november.