Meester Mark: Hoe overleef je in de klas

Als ik 's ochtends om half negen tegen mijn groep 7 zei: 'Jongens en meiden kom erbij', liep een aantal leerlingen meteen weg. Smakkend op haar roze bubblegum besloot Chelsea dat het de hoogste tijd was om naar de wc te gaan, Deniz plofte met zijn jas nog aan op de tafel van zijn achterbuurvrouw ('Hey baby') en Samara pakte de digipen uit de oplader en begon een poppetje op het bord te tekenen. 'Samara!' riep ik.

De schooldag moest nog beginnen, maar er liep al een straaltje zweet langs mijn oksels. Orde houden - nee, dat ging mij tijdens mijn kortstondige carrière op de Rotterdamse Augustinusschool op zijn zachtst gezegd niet makkelijk af. Soms werd er gegooid met boterhammen, gevoetbald met stiften of gegild als het tijdens een toets muisstil moest zijn.

Wanhopig
Ik voelde me alleen, maar weet - nu ik het onderwijs alweer een tijdje vaarwel heb gezegd - wel beter: ik was geen uitzondering. Ook juffen en meesters die hun klas tegenwoordig schijnbaar moeiteloos onder de duim houden, werden vroeger wel eens wanhopig van hun leerlingen.

Het beste voorbeeld is misschien wel mijn onvermoeibare en toegewijde mentor, juf Karin. Voor ik ten onder ging in mijn eigen groep 7, liep ik een jaar mee in haar groep 3a. Ik stond er bij en keek er naar, als twee kinderen elkaar met de dood bedreigden vanwege een verdwenen legoblokje. Tot Karin de ruziemakers met één priemende blik weer tot bedaren bracht.

Zo veel overwicht, zegt Karin, heeft ze niet altijd gehad. Een blond en bleu meisje van nog maar negentien was ze, toen ze door haar ouders vanuit het keurige Warmond naar de rauwe Rotterdamse volkswijk het Oude Westen werd gereden, voor een sollicitatiegesprek bij de Augustinusschool. Naast de door het bestuur afgevaardigde Franciscaner non zat de directeur, en het enige wat hij zei was: "Wijffie, probeer het eerste jaar niet huilend weg te lopen." Dat beloofde Karin - en ze hield woord: "Weggelopen ben ik nooit, maar o, wat heb ik soms gehuild".

Na een verloren potje trefbal stormden de jongens soms gefrustreerd de galmende trap op naar hun klas. In de deuropening reageerden ze zich luidkeels scheldend af op hun onervaren juf: 'Tyfuswijf, teringwijf!' "Daar stond ik dan, klaar om met de rekenles te beginnen. Eén voor één heb ik die kinderen naar binnen gesleurd."

Cola-vieux
Destijds duurden de pauzes tussen de middag nog lang: wel anderhalf uur. Genoeg tijd voor Karin om er na zo'n slopende ochtend even tussenuit te knijpen. "Op de West-Kruiskade, in een tentje waar je nu sushi kunt eten, zat toen een bar: Double Diamond. Daar ging ik met een collega naartoe en dronken we onszelf moed in." Niet met een kop stevige koffie. "Nee joh, met cola-vieux. Vier, soms vijf glazen. Pas daarna durfde ik de klas weer in."

Zijn er ook minder drastische manieren om het hoofd boven water te houden? Natuurlijk. Elke leerkracht, van groep 1 tot 6 vwo, zal beamen dat het helpt om duidelijk, en vooral consequent te zijn. Dát is het toverwoord voor docenten die snakken naar grip op hun groep.

Meester Sander Gordijn van groep 2 van Het Kompas in Meppel zweert erbij. Zijn leerlingen weten wat er van hen wordt verwacht. En dat creëert rust.

Dikke kans dat de kinderen van Het Kompas over pakweg vijftien jaar docenten treffen die hen in grote lijnen hetzelfde benaderen als in hun kleutertijd. Zoals Twan Zopfi, die fysiotherapie geeft aan de Avans Hogeschool in Breda, en zichzelf net als zijn basisschoolcollega's keer op keer hoort zeggen: Afspraak is afspraak.

Fatsoen
Zijn studenten spelen niet stiekem met autootjes of poppen, maar hangen passief onderuit en turen tijdens de les naar hun telefoon. Of ze komen na een stapavond niet opdagen - zonder zich af te melden. Daar zegt Twan de volgende keer meteen iets van. "Niemand is verplicht om mijn colleges te volgen, maar iedereen moet wel het fatsoen opbrengen om te laten weten: Sorry, ik moet morgen naar de dokter of tandarts."

Kleutermeester Sander én hogeschooldocent Twan - beiden spreken ze hun leerlingen voortdurend aan op hun gedrag. En beiden willen ze, daar heb je dat woord weer, 'consequent' zijn. Terwijl de basisschoolleraar notoire dwarsliggers even het lokaal uitzet, draait de fysiotherapiedocent de deur van zijn collegezaal aan de binnenkant op slot, om volhardende laatkomers een vergelijkbaar lesje te leren. "Een dolletje", noemt hij het, "maar met een serieuze boodschap. Je merkt dat studenten daar gevoelig voor zijn en hun leven beteren."

Maar orde houden is meer dan consequent zijn. Loopt het niet lekker in een groep, dan kan humor zo'n negatieve spiraal doorbreken, weet Lesanka Donselaar van de Koningin Wilhelminaschool. "Ooit had ik een meisje in de klas dat steeds erger werd gepest met haar platvoeten. Uiteindelijk zat er maar één ding op: alle schoenen en sokken uit, en eens hard lachen om die stinkvoeten van groep 7. De kinderen zagen dat iedereen wel iets geks heeft; kromme tenen, grote tenen, dunne tenen. Laatst kwam ik de moeder van het gepeste meisje tegen. Ze vertelde dat er sindsdien nooit meer een opmerking over haar dochters platvoeten is gemaakt."

Elske van den Berg van de praktijkschool in Winterswijk herinnert zich als de dag van gisteren wat er gebeurde toen zij tijdens een les seksuele voorlichting de werking van het vrouwencondoom demonstreerde. Op het moment suprême zwaaide onverwacht de deur open. "Zonder kloppen stapten er zeven directeuren op werkbezoek binnen, allemaal strak in het pak. Vuurrood werd ik."

Gênant
Nadat de hoge heren vertrokken waren, explodeerde de klas en besloot Elske dat er maar één ding op zat: met z'n allen even flink uitrazen. "Wat was dát gênant." Maar ook met zulke ervaringen kun je later je voordeel doen: "Als ik weer eens seksuele voorlichting geef, vertel ik altijd die vrouwencondoom-anekdote. Dat haalt meteen de spanning er af."

Heel soms, vertelt Lesanka Donselaar, moet je 'alle schoolregels aan je laars lappen'. Een aantal jaren geleden werd ze één dag per week voor een volledig doorgedraaide groep 8 gezet. Binnen de vier muren van haar lokaal voerde ze een aantal onorthodoxe regels in. "Ik zei: 'Je bent actief bij mijn uitleg betrokken, dan mag je daarna met je mp3-speler en oortjes in zelfstandig werken. Wil je je pet op? Prima, maar ik wil wél je ogen kunnen zien. En heb je een ochtend goed gewerkt? Vanmiddag werken we nóg een half uur, daarna gaan we koken, bakken en voetballen in het park'." Het was waarachtig niet de manier waarop ze normaal te werk gaat. "Maar het was de enige mogelijkheid om de leerlingen nog te stimuleren."

Dit is een ingekorte versie van het hoofdstuk 'De zweep erover'.