Meeste 65-plussers met rijbewijs zijn prima in staat nog aan het verkeer deel te nemen

Nederland vergrijst en dat is op de weg te merken. Het aantal grijze kuiven achter het stuur neemt met de dag toe en zal de komende decennia nog verder groeien. Dreigend perspectief? De cijfers lijken het nog niet te staven.

Jaarlijks wordt in Nederland van ruim duizend automobilisten van 70 jaar en ouder bij de eerste verplichte keuring om medische redenenen het rijbewijs niet verlengd. Op een totaal van 800 000 65-plussers met een rijbewijs op zak, lijkt het maar een fractie.

Desondanks gaan er steeds meer stemmen op om de leeftijd, waarop ouderen een verplichte keuring moeten ondergaan, te verlagen. Veilig Verkeer Nederland bepleit een verlaging van 70 naar 65 of 60 jaar, waarna de keuring - net als nu - om de vijf jaar moet worden herhaald. De Europese Unie wil nog verder gaan: naar 55 of 60.

Volgens Chris Jonker, projectleider ouderen bij VVN, beseffen veel ouderen zelf niet, dat hun lichaamsfuncties met het verstrijken van de jaren ongemerkt achteruitgaan. “Het gezichtsvermogen, het gehoor, het concentratievermogen en de reactiesnelheid, het wordt allemaal minder, maar de meesten hebben dat niet in de gaten, of proberen zich aan te passen. Het bekende beeld op de snelweg: hij rijdt, zij kijkt.” Er zitten zelfs mensen met Alzheimer achter het stuur, weten ze bij VVN.

In het buitenland is een strenger medisch toezicht op de oudere automobilist al geruime tijd onderwerp van discussie. In het Verenigd Koninkrijk en Denemarken heeft dat al tot verscherping van het keuringsbeleid geleid.

In Engeland worden automobilisten vanaf hun zeventigste om de drie jaar herkeurd, in Denemarken zelfs om de twee jaar. Dit in tegenstelling tot landen als België, Duitsland en Oostenrijk, waar nog steeds geen enkele beperking wordt opgelegd. Daar is het rijbewijs levenslang geldig.

Jonker zegt het probleem niet te willen opblazen. “Het merendeel van de 800 000 65-plussers met een rijbewijs is lichamelijk en geestelijk goed in staat aan het verkeer deel te nemen. Onderzoek door de Stichting wetenschappelijk onderzoek verkeersveiligheid heeft dat aangetoond.”

Cijfers CBS-cijfers lijken dat te bevestigen. Weliswaar vallen in de groep 65-plussers de meeste verkeersdoden (in 1994 289 van de totaal 1 298: dat is 48 meer dan in de beruchte groep jongeren van 18 tot 24 jaar), maar die vallen vooral onder fietsers (103). Het aantal dodelijk verongelukte oudere automobilisten bedroeg in 1994 64. Ter vergelijking: in de groep 18- tot 24-jarige automobilisten vielen in datzelfde jaar 100 doden.

Jonkers: “We willen daarom, net als de rijksoverheid, voorlopig ook niet direct naar de wet grijpen; we streven via overtuiging eerder naar een breder maatschappelijk draagvlak voor het aanpakken van het probleem. Bijvoorbeeld door artsen te bewegen hun patiënten aan te spreken op hun verantwoordelijkheid in het verkeer. Of door mensen te wijzen op het nut van een herhalingscursus, net als bij de EHBO'ers, die om de twee jaar op herhaling gaan.”

Voor dat laatste pleiten ook de Raad voor de verkeersveiligheid, ANWB en Bovag. Jonker noemt ze 'eigenlijk onontbeerlijk'. “Door de gigantische toename van het verkeer dreigen ouderen in de klem te raken. Konden ze vroeger nog in de rustige uurtjes op stap, die uurtjes bestaan al lang niet meer. De meeste wegen zijn de hele dag vol. Komt bij, dat er een ander sociaal beeld is ontstaan. Gingen vroeger kinderen bij ouders op bezoek, nu is dat omgekeerd, waardoor ouderen meer op de weg komen.”

“De 60- tot 70-jarigen zullen het nog wel redden, omdat ze doorgaans een behoorlijke dosis auto-ervaring hebben; ze zijn met het verkeer meegegroeid. Maar de 75-plussers krijgen het moeilijker. Daar zitten mensen tussen, die vroeger nooit een auto hebben gehad, of daar alleen mee in de weekends hebben gereden. Die worden nu ineens voor enorme problemen gesteld. Het is de kwetsbaarste groep. Ze lopen ook nog eens de kans, als ze te veel schades veroorzaken, door de verzekeraar aan de kant te worden gezet. Dat komt voor.”

Al sinds jaren kent de ANWB de toets voor gevorderden, waarmee ervaren automobilisten gedurende een rit van een uur worden getest op door de jaren heen ingeslopen 'gewoontefouten'. Maar de praktijk leert, dat daar vooral beroepsrijders gebruik van maken. Vooral grote fleetowners hebben er belang bij hun chauffeurs zo veilig mogelijk op de weg te houden, om de schades te beperken.

De cursussen die VVN, ANWB en Bovag sinds 1990 samen geven (de Broem-ritten: breed overleg ouderen en mobiliteit) zijn meer gericht op de particuliere 50-plussers.

De cursus, voor een belangrijk deel gesubsideerd door lagere overheden, bestaat uit een theorietest, een ogentest en een test van het reactievermogen op de rijsimulator; daarna volgt een rit van drie kwartier in de eigen auto. Voor de cursussen zijn duizend instructeurs beschikbaar.

Naar zeggen van VVN-woordvoerder Bert Woudenberg zijn de ritten een succes. Jaarlijks nemen er overal in het land zo'n 5 000 50-plussers aan deel en zijn de resultaten 'zo slecht nog niet'. “Maar een klein percentage valt door de mand, al moet daarbij wel worden aangetekend, dat het om vrijwilligers gaat, de gemotiveerden.”

“Sommigen krijgen het advies er maar mee op te houden, of nog een aantal lessen te nemen. Anderen adviseren we hun lichamelijke tekortkomingen te compenseren. Bekend is dat de beweeglijkheid van de nek bij ouderen met het klimmen der jaren afneemt. Ze hebben moeite opzij en achteruit te kijken. In die gevallen adviseren wij dan een extra spiegel aan te brengen, of een panorama-spiegel te monteren. Er zijn meer van die voorbeelden te noemen.”

Moeilijker is het, erkent ook VVN, de kwetsbaarste groep onder de ouderen - de fietsers, brom(snor)fietsers en voetgangers - te testen. Voor hen is voorlichting eigenlijk de enige mogelijkheid.

Gratis koffie Met regelmaat worden in het hele land informatiebijeenkomsten gehouden, waar vooral de plaatselijke verkeerssituaties aan de orde komen. De belangstelling ervoor is redelijk, al blijken de genodigden vaak alleen massaal aan te treden, als er gratis koffie of bingo aan vastzit.

Jonker: “De meeste ouderen onderkennen de gevaren nauwelijks. Ze stappen op de fiets, zonder zich af te vragen: 'wat ga ik doen'. Ouderen op de fiets, dat vraagt om problemen. De cijfers zijn er duidelijk over. Fietsers van 65 jaar en ouder hebben, vergeleken met automobilisten, zestien keer zo veel kans om gedood te worden in het verkeer, voetgangers twaalfmaal zoveel en bij bromfietsers spreken we zelfs over een factor 51.”