Meer dan een klarinettist

Wie de Zweedse klarinettist Martin Fröst (1970) in huis haalt, heeft een goede kans dat niet alleen het Klarinetconcert van Mozart klinkt. Nee, Fröst kijkt verder dan zijn neus lang is. Hij denkt na over de toekomst van de muziek, ontwikkelt nieuwe programma's waarin hij optreedt als klarinettist - met het lenige lijf van een balletdanser - en zo nu en dan manifesteert hij zich als dirigent. Fröst bespeelt de wereldzalen en voor een moonwalk of spagaat draait hij zijn hand niet om. "In het project waar ik nu aan werk, 'Genesis', combineer ik Piazzolla met Telemann en laat die naadloos overlopen in Hildegard von Bingen. Stukken op een slimme manier aan elkaar koppelen. Het publiek raakt even de weg kwijt, denkt: ha Piazzolla, dat ken ik - en daarna zet Telemann je op het verkeerde been. En toch klopt het. Je kunt een sfeer oproepen terwijl de muziek honderden jaren uit elkaar ligt. Volksmuziek die overgaat in Lutoslawski, Debussy gelinkt aan iets hedendaags.

"Het is moeilijk om een dergelijk programma zonder compromissen te brengen. De zaal wil plaatsen verkopen, de cd-maatschappij wil een opname maken, dus of je niet toch ook even die Mozart kunt spelen. Het liefst sluit ik geen compromissen. Alleen als ik zelf voor honderd procent achter mijn idee sta, is er een kans dat ik mijn publiek kan meenemen. Ik ben een controlfreak en tegelijk een onvoorspelbaar mens, want ik wil nieuwe dingen creëren. Als ik dat laatste niet doe, voel ik me niet goed. De combinatie is prima: je gooit jezelf ergens in en probeert dat zo goed mogelijk vorm te geven."

Even zijn de rollen omgedraaid en vraagt Fröst: "Hoe vond je het concert gisteren? Werkte die overgang naar Von Bingen? Ik keek op de klok en dacht: een lange avond - maar het publiek bleef geconcentreerd." Fröst staat op scherp en is op zoek naar een kritisch geluid. We spreken hem in het Zweedse Mora, tijdens het Vinterfest-festival dat de tiende editie beleeft - het laatste jaar met Fröst als artistiek leider. "Mensen ontmoeten en praten over wat er gebeurt in zo'n zaal, daar gaat het mij om. Bijna alles draait vandaag de dag om social media, doodeng. We zijn zogenaamd meer dan ooit met elkaar in contact, maar ik ben daar helemaal niet zeker van. Zonder live-ontmoetingen zijn we heel eenzaam.

"Met kamermuziek beleef je hetzelfde, dat heeft met fysiek contact te maken. Je voelt de energie van je medespelers, het is heel intiem. En je moet ook goed opletten. Soms zegt een collega tijdens een repetitie niet veel, maar speelt hij de sterren van de hemel. De mensen die hun mening klaar hebben, worden het eerst gehoord. Niet ongevaarlijk. Het draait allemaal om communicatie.

"Ik moet en zal mezelf blijven stimuleren. Ik heb al zoveel gedaan, welke kant moet ik op? Niet alleen Mozart en Brahms, hoewel ik zielsveel van die muziek houd en al die stukken graag speel. Er is meer. De zoektocht is moeilijk: je moet voorbereid zijn op falen, misschien werkt het niet wat ik wil. In de klassieke muziek ben je enorm getraind om fouten te vermijden. Onze creativiteit verdwijnt soms achter onze opleiding. Maar als op het podium alles perfect samenkomt, voel je je extreem vrij. Dat gevoel is zo groots, dan kun je vliegen. En dat deel je met je publiek."

Gevoelstemperatuur -10, crosscountryskiërs in de verte, een dwarrelende sneeuwvlok. Fröst groeide op in het Hoge Noorden, daar waar de zon 's winters om drie uur in de middag ondergaat. "Het goede daarvan is dat je met rust gelaten wordt. Stilte, geen glamour. Ik kon, in de muziek, mijn eigen geluid en gedachten ontwikkelen. Maar er was weinig stimulans, niet zoals in Londen, Parijs of Berlijn."

Dat heb je allemaal goed overleefd, of heb je ook een duistere zijde?

"Nou, iedereen heeft meerdere kanten. Heb ik geen duistere kant? Misschien kom ik niet zo over op het podium, zou kunnen. Ik heb wensen, wil rechtop blijven staan, misschien als reactie op de duisternis. Het is niet altijd prettig om in die donkerte terug te keren. Maar ik hou van de koude, sterrenrijke winternachten, dan voel ik iets kosmisch. Een lange periode was het in mijn dromen altijd winter. Ik vloog door de lucht en landde achter het huis van mijn oma. Dat was vrijheid.

"Maar toch: het is een ramp om zoveel kou en duisternis om je heen te hebben. Het isolement... Als de lente komt, smelt het ijs en keert de hoop terug. Die tegenstelling is groot.

"Ik weet niet of het door mijn achtergrond komt of dat ik zelf zo in elkaar zit, maar ik wil heel bewust niet wegzinken. Mijn grote angst is dat kunst niet actueel blijft. Het alleen maar herhalen van de muziekgeschiedenis is dodelijk. Een uitvoering kan niet altijd betoveren, natuurlijk niet. Ik speelde vorig jaar ruim dertig keer het Klarinetconcert van Mozart, en ik hou erg van dat werk. Iedere avond twijfelde ik: kan ik het stuk opnieuw tot leven wekken? Steeds moet je terugkeren naar je roots: waarom ben je hieraan begonnen, waarom hou je van muziek, wat zijn de bronnen? Ik ben obsessief bezig met hoe ik het vak in leven kan houden - dat houdt mijn angst op afstand.

"Voor mij moet het muzikale leven steeds vibreren en moet je totaal in het hier en nu staan. Als ik het podium opkom en ik heb het gevoel dat ik naar mezelf kijk, word ik bang. In het moment zijn, dat is wat telt. Cecilia Bartoli en Martha Argerich kunnen iedere seconde exploderen op de bühne. Als je daarmee iemand kunt raken, is dat geen truc. De grote acteurs hebben geen idee wat ze uitstralen. Ze zijn sterk van zichzelf, en dat komt over.

"Soms beeld ik me in dat ik tachtig ben en terugkijk op mijn leven. Wat heb je gedaan en waarom? Met het idee dat je de goede weg kunt inslaan, bewust een besluit kunt nemen. Wat is nu echt belangrijk? Het kost veel moed om een bepaalde richting te kiezen. Mensen verwachten zoveel van je. Ik zou het mezelf makkelijk kunnen maken en aan de verwachtingen tegemoet kunnen komen. Soms ben ik een pleaser, maar ik moet vooral naar mezelf luisteren, anders ben ik verloren."

Martin Fröst en anderen: 24, 26 en 27 maart en 18, 19, 20 en 21 mei in diverse Nederlandse zalen. Voor info zie: martinfrost.se

undefined