Medische fabrikant Medtronic maakt zich ‘eigenaar van ziekten’

Op een Maastrichts industrieterrein huist een reus in de medische hulpmiddelenindustrie. Medtronic, met 85.000 werknemers groter dan Philips

Healthcare, hielp vorig jaar wereldwijd 70 miljoen patiënten aan pacemakers, hartkleppen, insulinepompen en andere apparaten. Niet al die personeelsleden van Medtronic werken in Zuid-Limburg. Wel heeft het Amerikaanse bedrijf zich de laatste jaren stevig geworteld in het zuiden van Nederland, tot tevredenheid van bestuurders in de regio. Toch zijn er ook zorgen over de expansiedrift van de Amerikanen.

Want al staat er in de ethische code van het bedrijf dat het zich verre houdt van steekpenningen, smeergeld en andere illegale transacties, dat is niet het beeld dat het internationale journalistencollectief ICIJ kreeg na onderzoek. Journalisten spraken met (oud-)Medtronic-medewerkers, patiënten, artsen, overheidsfunctionarissen en ze plozen duizenden pagina’s rechtbankverslagen, toezichthoudersrapporten en overheidsmemo’s door.

De afgelopen tien jaar hebben landen op vier continenten Medtronic ervan beschuldigd dat het de regels overtreedt. Steekpenningen, smeergeld, ontoelaatbare beïnvloeding van artsen, manipulatie van onderzoeksresultaten, het is geen verheffende lijst.

Medtronic is overigens niet de enige die zich geregeld tegen dit soort beschuldigingen moet verdedigen. De concurrenten, Johnson & Johnson, Abbott Laboratories and Boston Scientific, zijn ook geen onbekenden in de rechtszaal. Medtronic was de afgelopen tien jaar 3,2 miljard dollar kwijt na gerechtelijke procedures en trof schikkingen met ongeveer twintigduizend patiënten. Toch zegt Medtronic dat het niets verkeerds heeft gedaan en ontkent het bedrijf dat het zijn ethische code breekt.

Critici kijken bezorgd naar de trend dat bedrijven als Medtronic oprukken in de ziekenhuizen. In Frankrijk kreeg ICIJ inzage in documenten over een partnerschap tussen Medtronic en een hartcentrum in Toulouse, de Pasteurkliniek. Medtronic voorziet het ziekenhuis van een state-of-the-art operatiekamer en levert diensten, zoals hulp bij het werven van patiënten uit het buitenland. In ruil daarvoor betaalt het ziekenhuis aan Medtronic een vergoeding voor elke medische procedure bij een van de patiënten die Medtronic heeft aangebracht.

Daarnaast is er voor het ziekenhuis een financiële prikkel om zoveel mogelijk Medtronic-apparatuur te kopen. Als de Pasteurkliniek voor meer dan 5 miljoen dollar aan kunsthartkleppen van Medtronic heeft verkocht aan patiënten, zou het ziekenhuis gratis of scherp afgeprijsde kleppen ontvangen. De Pasteurkliniek wilde niet ingaan op de financiële details van het contract omdat die vertrouwelijk zouden zijn.

Dichterbij

Het is niet verboden wat Medtronic en de Pasteurkliniek doen. Dat geldt voor alle constructies die Medtronic heeft opgezet met ziekenhuizen. Het bedrijf wint aan invloed in ziekenhuizen, komt dichterbij de patiënt, maar bewijzen dat het directies of inkoopafdelingen stuurt en goede zorg opoffert voor de eigen winst zijn er niet.

Wel iets om in de gaten te houden, zegt Richard Janssen, bijzonder hoogleraar bestuur en management van instellingen in de gezondheidszorg. Mis gaat het “als een leverancier als Medtronic gaat meepraten over de inkoop. Belangen moeten gescheiden zijn. Je kunt niet opdrachtgever zijn en tegelijkertijd een belang hebben bij de leverancier.”

Dat Medtronic zich direct bemoeit met de aankoop van apparatuur in de Pasteurkliniek, blijkt niet uit het ICIJ-onderzoek.

Gratis personeel

Directe bemoeienis met de afdeling inkoop is evenmin terug te vinden bij de samenwerking die Medtronic heeft met het Red Cross-ziekenhuis in het Mexicaanse Tijuana. In het contract tussen beide staat dat het ziekenhuis niet verplicht is alleen Medtronic-apparatuur te kopen. Toch is de invloed van het bedrijf wel merkbaar. Volgens het ziekenhuis wordt Medtronic betrokken bij aankoopbesluiten.

“Dat is alsof je McDonalds laat beslissen over wat je kinderen te eten krijgen tijdens de pauze op school”, zegt Vikas Saini, topman van de Amerikaanse zorgdenktank The Lown Institute, tegen ICIJ.

Beïnvloeding gebeurt meestal indirect. Volgens critici die ICIJ sprak, stuurt Medtronic het aankoopbeleid door gratis personeel beschikbaar te stellen aan ziekenhuizen zoals dat in Tijuana. Dankzij het gratis personeel maken artsen en ziekenhuizen minder kosten, dus stijgen de winsten. Smeergeld, maar dan vermomd, zeggen de critici.

Ter verdediging van Medtronic, het is een fabrikant in beperkte mate toegestaan om gratis medewerkers en diensten te verlenen, als onderdeel van de service voor een aangekocht product. Maar dat mag de onafhankelijkheid van de koper nooit in de weg staan.

Denktank-topman Saini ziet nog een ander potentieel probleem. De samenwerking met het ziekenhuis in Tijuana zal ongetwijfeld goed zijn voor sommige patiënten, zegt hij. Maar Medtronic is een bedrijf dat winst wil maken. Het gevaar is, zegt Saini, dat Medtronic en het ziekenhuis te veel oog krijgen voor ingrepen waar zij op verdienen. Dus: liever een stent bij hartproblemen waar ziekenhuis en stentleverancier aan verdienen, dan een goedkope pil die net zo goed werkt.

Limburg

Hoe zit het met Medtronic in Nederland? Op het industrieterrein in Maastricht werken 325 medewerkers in een researchcentrum. Een paar straten verderop ligt het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC+) waarmee Medtronic een verbintenis heeft. Aan de andere kant van de Maas ligt de Universiteit van Maastricht, waarmee de medische gigant eveneens samenwerkt.

Daarnaast opende Medtronic een paar maanden geleden een distributiecentrum van 33.000 vierkante meter in Heerlen en heeft het vestigingen in Kerkrade en in Eindhoven. Medtronic betekent banen voor (hoogopgeleid) personeel in Limburg.

Die partnerschappen roepen vragen op over belangenverstrengeling. Maar het ziekenhuis in Maastricht laat weten dat er een duidelijke scheiding is tussen enerzijds het werk van Medtronic en anderzijds het wetenschappelijk onderzoek en de inkoop. Bewijzen van het tegendeel zijn er niet.

Volgens het ziekenhuis zet Medtronic in Maastricht onder meer haar ‘bedrijfskundige expertise’ in. Door op advies van Medtronic efficiënter te werken, bespaart het ziekenhuis jaarlijks 2,5 miljoen dollar op de hart- en vaatafdelingen. Efficiënter werken leidt onder meer tot een kortere opnameduur, minder echo’s en minder gesprekken tussen arts en patiënt; vijf kortdurende afspraken worden ingeruild voor een lang gesprek.

Het aantal patiënten dat het ziekenhuis kon helpen steeg, en die patiënten zijn volgens Medtronic ook nog eens tevredener.

Winkelnering

Toch, drie jaar geleden speelden dezelfde vragen op toen Medtronic de diabeteskliniek voor kinderen Diabeter overnam. Leidt dat niet tot gedwongen winkelnering, waarbij de klinieken alleen nog apparatuur van Medtronic mogen gebruiken, vroegen artsen, zorgeconomen en Kamerleden zich af. Vooralsnog lijkt het daar niet op. Bij Diabeter zijn naast de insulinepompen van Medtronic ook apparaten te vinden van andere fabrikanten.

Diabeter is een voorbeeld van de weg die Medtronic wil inslaan om meer te zijn dan een implantatenleverancier. Het bedrijf wil verder de keten in. De laatste jaren neemt het operatiekamers over, en zogeheten cath labs, laboratoria in ziekenhuizen waar artsen hartonderzoeken verrichten. Zo wil het bedrijf zeventig ziekten en aandoeningen ‘managen’, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en gehoorproblemen.

Medtronic wordt ‘eigenaar van de ziekte’, zo verwoordde een analist van consultancybureau PricewaterhouseCoopers de strategie toen topman Omar Ishrak die in 2016 ontvouwde.

Zo dringt het bedrijf dieper de zorginstellingen en -bedrijven binnen. “Dat is een sluipende trend”, meent hoogleraar bestuur en management Janssen. “Je ziet vaker dat commerciële partijen vrij cruciale onderdelen van ziekenhuizen in handen hebben. Omdat sinds de economische crisis van 2008 de regels voor banken strenger zijn geworden, zijn die terughoudender geworden in het verstrekken van leningen. Ziekenhuizen op zoek naar geld komen zo terecht bij andere financiers, zoals fabrikanten van medische hulpmiddelen. Of dat wringt? Niet per se. Maar je moet wel alert zijn op de machtsverhoudingen.”

Janssen wijst op het gevaar van te grote afhankelijkheid. Hij noemt als voorbeeld de relatie die bedrijven hebben met hun ICT-leveranciers. Even van systeem wisselen is er voor grote organisaties niet bij. “Dat leidt tot locked-in-situaties. Je kunt er niet snel meer uit.”

Reactie Medtronic

In een reactie op vragen van ICIJ aan Medtronic zegt het bedrijf dat “samenwerking tussen innovatoren (als Medtronic, red) en externe deskundigen (zoals chirurgen, artsen en onderzoekers) lang een fundament voor de ontwikkeling van medische doorbraken was”.

Medtronic wijst op de ontwikkeling van penicilline en het poliovaccin. In haar antwoord stelt Medtronic dat het geen onderzoeken financiert om daar gunstig uit te komen of artsen betaalt om producten te promoten. “Medtronic vergoedt experts voor hun tijd en uitgaven, niet voor het geven van specifieke adviezen of medische aanbevelingen.”

Lees ook:

In implantatenland is de fabrikant koning

Veel gaat goed, maar veel ook niet in de snel groeiende bedrijfstak van medische hulpmiddelen. De omzet in de sector is van zo’n 100 miljard euro in 2000 intussen bijna verviervoudigd.