Marli Huijer was vooral een tussendenker

Op een zomerse dag reed ik met mijn hondje achterin de fietstas dwars door Amsterdam. Ik wilde twee jongens passeren, van wie de voorste achterstevoren op het draagrek van de fiets zat. Ze slingerden een beetje, ik kon er nauwelijks langs. 'Jongens,' riep ik, 'kan ik er even langs?' 'Ja hoor, Denker des Vaderlands!'

Dit soort vrolijke ontmoetingen zal Marli Huijer missen, maar het einde van haar denkerschap ervaart ze ook als een opluchting. "Denker des Vaderlands zijn is ongelooflijk leuk, maar na twee jaar is het ook prettig weer andere dingen te kunnen doen."

Huijer was bijna wekelijks te horen op de radio, geregeld te zien op televisie, publiceerde in kranten, tijdschriften, hield lezingen, werd talloze keren geïnterviewd, en nam op verzoek zitting in comités van aanbeveling. En ze reageerde op boze en instemmende brieven van lezers, toehoorders.

"Onlangs nog, toen ik Geert Mak bekritiseerde. Mak had bij 'College Tour' alle problemen van de wereld opgesomd, migratie, klimaatverandering, en geeft aan het einde de jongeren een les: trek de wijde wereld in. Kortom: neem allemaal het vliegtuig. Ik heb daar een commentaar op geschreven, waarin ik ervoor pleit aandacht voor de lokaliteit te houden.

"En als je tóch de wereld in trekt, zorg er dan voor dat je je grondig in taal en cultuur van het land verdiept, zodat je echt wat te vertellen hebt als je thuiskomt. Daarop kreeg ik een uitgebreide brief van een dame die zo blij was met dit standpunt, omdat ze zich ergerde aan alle mensen om zich heen, die talloze reisjes maken en terugkomen met nietszeggende verhalen."

De Denker kan steun bieden.

"Maar ook pijn doen. Soms breng je een filosofisch of wetenschappelijk argument in dat indruist tegen hoe mensen iets in het dagelijkse leven ervaren. Als ik in een interview met Trouw kanttekeningen plaats bij de screening op prostaatkanker, met als argument dat er meer mannen mét prostaatkanker sterven dan áán prostaatkanker, kan dat voor sommige lezers pijnlijk zijn. Juist omdat ze het zelf hebben meegemaakt. Die frictie tussen filosofie en dagelijks leven dwingt je om steeds na te denken over de verhouding tussen het denken en de praktijk van alledag.

"Ik wilde geen denker zijn die alleen vanaf een podium of een preekstoel vertelt hoe de wereld in elkaar zit. En ook geen tegendenker, iemand die alleen aangeeft dat het ook anders kan zijn. Ik wilde met mensen in gesprek gaan, tussen mensen staan, als een tussendenker. Dat kost tijd, en dat is geen glamourtijd. Doel is een gezamenlijk denken op gang te brengen."

Bent u daarin geslaagd, in het op gang brengen van een gezamenlijk denken?

"Je ziet het vaak gebeuren na afloop van een lezing. Toehoorders gaan enthousiast in discussie of bedenken met elkaar oplossingen voor vragen waar we voor staan. Vorig jaar hield ik de Rede van Texel over vluchtelingen en achterblijvers in het Zeemanskerkje in Oudeschild. Ik sprak vanaf een kansel uit 1650, voor me zaten gedurende de hele lezing twee mannen in zeventiende-eeuwse kledij. De aankleding was grandioos, na afloop sprak ik nog ruim anderhalf uur met de toehoorders. Dat was een fijne ervaring.

"Maar ik werd ook wel uitgenodigd om congressen te openen of af te sluiten met een column, als toefje op de taart. Daarna komt er geen gesprek op gang. Soms voelde ik me dan een feestnummer."

Tekst loopt door onder afbeelding.

U wilde als Denker ook aandacht aan diversiteit besteden. Toehoorders bij filosofische bijeenkomsten zijn vaak in meerderheid blank en op leeftijd.

"Er komen tegenwoordig juist veel jonge mensen op filosofische festivals en bijeenkomsten af. Maar goed, ja, inderdaad, wel hoofdzakelijk blank. Dat is een probleem van de filosofie, waar de filosofie zelf mee aan de slag moet. Ook de faculteiten aan de universiteit worden gedomineerd door mannen zonder migratieachtergrond. Ik probeer daar wat verandering in aan te brengen. De Erasmusuniversiteit heeft mij benoemd tot diversiteitsofficier. Tegenwoordig ga ik bij wijze van spreken in uniform naar mijn werk.

"Ook ik ben geschoold in de westerse filosofie, die is voornamelijk het product van blanke, mannelijke denkers. De filosofie zal zelf gevarieerder moeten worden, wil de publieksfilosofie een diverser publiek kunnen aanspreken. Na afloop van een gesprek met de Theoloog des Vaderlands in de Rode Hoed in Amsterdam sprak een huisarts uit Nigeria mij aan. Hoe kon het, vroeg hij, dat er, afgezien van hemzelf, maar één persoon in de zaal zwart was. Ik zou ook wel willen dat het anders was, maar zo is het nu niet."

U kunt ook zelf proberen ander publiek te bereiken.

"Ik heb een column geschreven in De Moslimkrant, het voorwoord gemaakt voor de Mohammed-glossy, heb meegewerkt aan de IMC Weekendschool, waar professionals jongeren uit achterstandswijken bijspijkeren en laten kennismaken met allerlei vakgebieden. Ook via tussenpersonen heb ik geprobeerd lezingen te houden op podia, waarvan ik wist dat ik een ander publiek zou bereiken. Daar ben ik mondjesmaat in geslaagd. Ik blijf ermee doorgaan, maar ik zie ook in dat als de filosofie zelf niet verandert, het publiek ook niet zal veranderen."

Wat betreft de vluchtelingenproblematiek bent u heel expliciet naar buiten getreden. U publiceerde in Trouw een manifest waarin u pleitte voor open grenzen. Vervolgens kreeg u de halve wereld over u heen.

"Nee, wij pleitten in dat manifest niet voor open grenzen, maar voor een open houding tegenover vluchtelingen. Dat is écht iets heel anders."

Toch is dat in de beeldvorming wel zo overgekomen.

"In mijn boekje 'Leve de publieksfilosofie', dat deze week verschijnt, ga ik hier uitvoerig op in, want het manifest was zowel een hoogte- als een dieptepunt van mijn Denkerschap. Sommige mensen waren zielsblij dat we tegen de stroom in pleitten voor een meer gastvrije houding, anderen waren woest en gaven daar publiekelijk en in e-mails uiting aan."

Het manifest was een reactie op de overeenkomst tussen de EU en Turkije over vluchtelingen.

"In ruil voor enkele miljarden en de belofte dat Turken in de toekomst visumvrij naar Europa kunnen reizen, konden de vluchtelingen die vanuit Turkije de Egeïsche Zee overstaken worden teruggestuurd. Voor elke teruggestuurde Syriër zou Europa één geselecteerde Syriër uit Turkije opnemen, met een maximum van 72.000 mensen."

Dat zorgde er toch voor dat het aantal vluchtelingen drastisch afnam?

"Ja. Maar de deal druiste in tegen afspraken zoals vastgelegd in het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties. Daarin staat dat vluchtelingen niet mogen worden teruggestuurd als daarmee hun leven of vrijheid in gevaar komt. Bovendien druiste de deal in tegen het beginsel dat Europa een open samenleving nastreeft, een samenleving gebaseerd op vertrouwen en openheid tussen burgers onderling, tussen burgers en politici en tussen gevestigden en nieuwkomers.

"Ons manifest herinnerde politici en burgers aan die beginselen en de erbij horende bereidheid om mensen in nood niet weg te sturen, maar te zoeken naar pragmatische oplossingen. Zo is het manifest ook opgevat door de ondertekenaars, filosofen, wetenschappers, kunstenaars.

Binnen een paar dagen waren het er 180, en als we nog even waren doorgegaan, hadden het er duizenden kunnen worden."

Tekst loopt door onder afbeelding.

Terwijl critici jullie juist die open grens voor de voeten wierpen.

"Wij hebben ons gericht op de inhoud van ons manifest en op de ondertekenaars, en hadden geen invloed op de presentatie ervan in de krant. Trouw plaatste het manifest op 30 maart, met als illustratie een spandoek met de tekst 'Open Borders', terwijl de tekst daar niets over zegt. 's Avonds vertelde Hanneke Groenteman enthousiast in 'DWDD' over het manifest.

Vrijwel direct verscheen op GeenStijl.nl een stuk tegen het idee van open grenzen onder de kop 'Stijlloze Kloosried ‒ 182 hoogleraren, acteurs en kunstenaars willen NU open grenzen.' Dat het manifest helemaal niet voor open grenzen pleit, deed er vervolgens niet meer toe. Op de website van Trouw verschenen honderden, veelal anonieme, boze reacties. De dagen erna kropen columnisten als Elma Drayer, Sylvain Ephimenco, Ger Groot en Max Pam in de pen om ons een wereldvreemde visie te verwijten."

Heeft u spijt?

"Drie dagen nadat het manifest verscheen, belde mijn zoon: 'Ik ben supertrots op je, mam. Maar... had je je gerealiseerd dat je zoveel over je heen zou krijgen? Was je niet bang?' 'Daar heb ik niet bij stilgestaan', antwoordde ik, 'Maar als ik het wel had bedacht, zou ik het vermoedelijk ook hebben gedaan.'

"Ik had toen geen spijt, en ik heb nog steeds geen spijt. Ik ben ook van plan er nog een vervolg aan te geven, een internationale variant. Want kijk wat er nu gebeurt. Het aantal doden op de Middellandse Zee is volgens de UNHCR in 2016 tot de recordhoogte van 5000 gestegen. Daar komt bij dat tienduizenden vluchtelingen onder erbarmelijke omstandigheden de winter in vluchtelingenkampen in Griekenland doorbrachten.

"Hoeveel mensen in Syrië omkwamen omdat ze geen kans meer zagen het land te verlaten, zullen we nooit weten. Al met al geen reden om tevreden te zijn."

Dus het einde van uw periode als Denker des Vaderlands is niet het begin van het grote zwarte gat.

"Nee, ik vind het heerlijk dat René ten Bos het stokje overneemt, zoals een estafetteloper geniet van de overdracht aan de volgende hardloper. Maar als filosoof kan ik nog decennia mee."