Marjan Minnesma wint de ‘groene Nobelprijs’: Een beetje duurzaam, dat is geen optie

Een cirkel met een gekke kronkel erin. Zo ziet de trofee eruit die Marjan Minnesma krijgt als winnaar van de Goldman Environmental Prize, een grote Amerikaanse milieuprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan één persoon of project per continent. Minnesma krijgt hem, vanwege haar succesvolle bijdragen aan oplossingen voor de klimaatcrisis. Niet in haar uppie, maar ‘van onderop’, met een beweging van mensen die ook een schone wereld nastreven.

Het is niet zomaar een onderscheiding, de ‘groene Nobelprijs’ is de bijnaam. De uitreiking is woensdagnacht Nederlandse tijd, in San Francisco, voor Minnesma via Zoom. Niet zo erg, vindt ze, want ze vliegt liever niet, en is gezegend met weinig noodzakelijke slaapuren. Wel een beetje jammer van het evenement, dat normaal wordt opgeluisterd met rode lopers, en dit jaar ook met klinkende namen: Jane Fonda, Jane Goodall en Sigourney Weaver, om er een paar te noemen.

De cirkel van de trofee, dat is natuurlijke de aarde. En die kronkel, dat is een oneffenheid die de harmonie verstoort. De Goldman Prize is in het leven geroepen door een rijke Amerikaanse familie, die waardering wil tonen aan koplopers die op hun eigen manier die knoop uit de war halen. Zoals iemand die de Amazone redt, plastic bestrijdt of een rivier beschermt.

‘Het begint vlot te lopen’

Minnesma toonde die daadkracht van een koploper bijvoorbeeld door de Klimaatzaak tegen de overheid aan te spannen. De uitkomst was revolutionair. De kortst mogelijke samenvatting: het Rijk moet aan de bak om de klimaatdoelen, waar het nota bene zelf voor getekend heeft, structureel na te leven.

Minister Rob Jetten (klimaat, D66) zei dat hij ‘niet kan beloven dat de klimaatdoelen in de drie jaar dat hij minister is nog gehaald worden’. “Daar vind ik wel wat van”, zegt Minnesma. Het kabinet mikt op 60 procent lagere CO₂-uitstoot in 2030, in lijn met de Green Deal van Frans Timmermans. “Daarvoor moet je dus als een idioot de emissies omlaag brengen”, zegt Minnesma. De 25 procent procent lagere uitstoot van broeikasgas die de rechter in onze klimaatzaak als ondergrens stelt, daar zouden we het niet eens meer over moeten hebben. Want als je die niet haalt, dan haal je de 60 procent nooit.”

Maar voor de goede orde zegt Minnesma ook: “Ik ben helemaal niet zo negatief over het klimaatbeleid dat we nu zien hoor.” De Urgenda-voorvrouw ziet Jetten de laatste weken beslissingen aankondigen die haar bevallen. Niet zo gek, want Minnesma schat in dat ze deels gebaseerd zijn op een klimaatplan dat zijzelf eerder indiende bij premier Rutte. “In mijn Woman on the moon-plan (de titel verwijst naar de aanpak van de Amerikaanse president Kennedy, die binnen tien jaar een mens op de maan wilde hebben terwijl er op dat moment nog geen kennis was om dat te realiseren, red.) stonden dingen die ik nu terugzie.”

Ook opperde Minnesma met haar Urgenda-achterban om verplicht zonnepanelen neer te leggen op grote bedrijfsdaken. Het kabinet kondigde dit voornemen afgelopen week aan. Verder stelde ze voor om per 2030 de warmtepomp verplicht te stellen. Dat wil het kabinet nu ook doen, zelfs al vanaf 2026. “Dat begint al lekker vlot te lopen.”

Geen hybride warmtepomp

Een kritische noot bij die warmtepompplannen heeft ze wel. De overheid ziet een hoofdrol weggelegd voor de zogeheten hybride warmtepomp. Dat is een pomp naast of in plaats van de cv-ketel die het huis verwarmt op elektriciteit. Maar als het echt koud is, moet toch de gaskraan weer open. “Dat is echt zonde, want dan ben je als huishouden nog steeds niet helemaal van het gas af en je houdt vaste lasten.”

Nog een nadeel van de hybride warmtepomp is volgens Minnesma dat deze ketel geen water levert aan de douche en kraan. “Dus voor warm water en voor koken is nog steeds gas nodig.” Veel liever zou Minnesma zien dat huishoudens volledig op (groene) stroom overstappen, door een volledig elektrische warmtepomp te installeren. Consumenten zullen financieel gesteund moeten worden door de overheid voor de aanschaf, want zo’n pomp is duurder dan een hybride. Maar de energierekening gaat daarna flink omlaag.

Volgens de Urgenda-directeur is de gasloze warmtepomp prima te installeren in de meeste huizen. Ze spreekt uit ervaring, want met het zelfstandige bedrijf Thuisbaas hielp Urgenda de afgelopen tien jaar honderden huizen (‘alle soorten en maten’) aan een warmtepomp. “Het is vaak zonde om voor de hybride tussenoplossing te kiezen. Want in praktijk kun je het gasverbruik slechts halveren, vooral omdat je blijft koken en douchen op aardgas.”

De hang naar een hybride pomp, als eerste stap in de goede richting, is volgens de Urgenda-directeur deels te verklaren door heersende belangen. Huizen volledig van het gas halen schudt de energiemarkt heviger op. “Voor de netwerkbedrijven is het prettig als de pompen in een koude winter nog gas stoken”, zegt ze. “Het is bekend dat de stroomnetwerken tekortschieten, terwijl we met zijn allen ook meer elektrisch gaan rijden.”

Energienetbedrijven moeten meer juridische vrijheid krijgen, zodat ze elektriciteit op verschillende manieren kunnen opslaan en strategischer kunnen kiezen waar ze wel en niet gaan verzwaren, bepleit Minnesma. Dan wordt het haalbaar om woningen wél volledig gasloos te maken.

De oorlog in Oekraïne als kantelpunt

Want halve maatregelen, daar is Minnesma niet van. De klimaatcrisis is dermate ernstig dat alle beslissingen zo duurzaam mogelijk moeten zijn, vindt ze. De Oekraïne-oorlog draagt bij aan die ommezwaai, ziet Minnesma. “Op de korte termijn zie ik beslissingen die ons achteruit brengen. Bijvoorbeeld dat landen tijdelijk meer kolen gaan stoken om snel van het Russische gas af te zijn. Maar voor de energietransitie als geheel zet de oorlog - hoe cynisch ook - veel goeds in gang. Als je over vijftig jaar terugkijkt, denk ik dat deze oorlog een kantelpunt zal blijken voor duurzaamheid.”

Burgers en bedrijven besparen energie, deels ook vanwege de hoge energieprijzen. “We zien in dat we sneller van het gas af moeten, dat Nederland als internationale gasrotonde geen goed idee is.” Wat dertig jaar aan publiekscampagnes met posters in bushokjes (‘een beter milieu begint bij jezelf’) niet voor elkaar kreeg, lukt volgens Minnesma nu wél omdat mensen Poetins oorlog niet willen sponsoren. Simpele stappen kunnen al verschil maken. Een cv-ketel thuis niet instellen op de standaard 80 graden-stand, maar op 60 graden, helpt bijvoorbeeld flink.

Uiteindelijk zal vooral ook de industrie moeten verduurzamen, want die verbruikt het gros van de fossiele brand- en grondstof. Het kabinet reserveert 20 miljard van een klimaatfonds van 35 miljard euro om fabrieken te ondersteunen in een groene koers. De Nederlandse verduurzaming valt of staat met het succes daarvan, denkt Minnesma. “Wij monitoren dat zorgvuldig.”

Als de industrie erin slaagt om over te stappen op groene waterstof, geproduceerd uit de windmolens op zee waarvan Jetten er met collega-ministers beloofde om 20 gigawatt meer te bouwen op de Noordzee, dan gaat het hard. Als dat niet gebeurt, dan gaat Minnesma wederom naar de rechter om de duurzame stappen af te dwingen die Nederland nodig heeft om de Parijse klimaatdoelen van 2050 te behalen.

Lees ook:

Groene activisten zoeken de juridische confrontatie. Is het recht de laatste reddingsboei voor klimaat en natuur?

In een ultieme poging om klimaat en natuur te beschermen stappen mensen naar de rechter. Ook groene activisten die bij vreedzaam protest de wet overtreden betreden moedwillig het juridische domein. Deze trend illustreert de ecologische noodsituatie, zegt jurist en onderzoeker Laura Burgers.

Een enorme verbouwing? Dat is bij een hybride warmtepomp niet nodig

Is de centrale verwarming stuk? Dan moet er vanaf 2026 een duurzamer alternatief, zoals een hybride warmtepomp, voor in de plaats komen. Maar over dat dinsdagochtend aangekondigde kabinetsplan bestaan nogal wat misverstanden.